Dit zijn de thema's van de gemeenteraadsverkiezingen

1. Armoede

De armoedebestrijding. Een zeer complex probleem wat allerlei gebieden beslaat: wonen, energie, zorg. Hoe help je de arme mensen uit je gemeente echt? Wat kan een wethouder eigenlijk doen? Esmah Lahlah is wethouder armoedebestrijding in Tilburg. Ze leefde zelf een maand van de bijstand om te ervaren hoe dat is, en de mensen uit haar gemeente het best te helpen. “Je kunt weten met je verstand wat armoede doet, maar dat is anders dan voelen”, zegt Lahlah. “Het was heel erg zwaar, maar dat vragen we wel van onze inwoners.”

Michiel Grauss is wethouder armoedebestrijding in Rotterdam: de stad waar het armoedevraagstuk het grootst is in Nederland, er wonen kortom de meeste arme mensen. Hoe voert hij zijn werk uit? “Ik werk vooral veel samen met organisaties in de stad, kerken en moskeeën”, zegt Grauss. “De overheid wordt zo enorm gewantrouwd. De mensen die ons het hardst nodig hebben, hebben we het ergst in de steek gelaten. Ik ben ook de wethouder van de toeslagenaffaire”. Het is dus moeilijk om dat vertrouwen terug te winnen. Om dat toch voor elkaar te krijgen moet je dichtbij de mensen staan volgens de wethouder: “Ik dichterbij komen en moet samenwerken.”

Wethouder Esmah Lahlah uit Tilburg herkent dat ook: “Lokaal kan je met je beleid je meer richten op de inwoner en wat hij of zij nodig heeft.” Maar je moet ook niet naïef zijn, vindt wethouder Grauss: “Wij hebben onze hele aanpak gebaseerd op ervaringsdeskundigen en wetenschappers. Ervaringsdeskundigen om het echte verhaal boven tafel te krijgen, en wetenschappers om niet lief te zijn, maar effectief.”

Uiteindelijk is het natuurlijk een kwestie van geld, legt Lahlah uit: “Doordat het basisinkomen en minimumloon te laag is, proberen gemeentes allerlei regelingen te maken om de gevolgen te dempen. Dat is belangrijk en nodig, maar willen we echt verschil maken, moeten we investeerden in de inwoner en maatwerk regelen.” En daarvoor is de landelijke overheid nodig, want die gaan over het minimumloon en de bijstand.

“Niet alleen mensen met een uitkering hebben het moeilijk”, zegt de wethouder uit Tilburg. “Ook de werkende armen. Ook mensen met een goed salaris die door de hoge kosten niet rond kunnen komen. Armoede kan ons dus allemaal raken.”

2. Wonen

Wonen is wel hét thema van de verkiezingen. Wat doen wethouders hieraan? "We zetten steeds een klein stapje en proberen te doen wat nodig is", zegt wethouder Bas Kurvers die in Rotterdam verantwoordelijk is voor bouwen en wonen. Als je als wethouder verantwoordelijk bent voor het oplossen van een crisis kan dat soms lastig zijn. Wethouder wonen en bouwen in Leiden Fleur Spijker: "Je bent ook afhankelijk van het Rijk", de regels die zij maken en geld dat zij geven. "Maar wij doen als gemeente wat wij kunnen en dat is bouwen."

"Je moet je oog op de bal houden wat je lokaal kan doen", zegt Kurvers. Bijvoorbeeld een starterslening aan te bieden, zo kunnen starters makkelijker kopen. Ook heeft Rotterdam We hebben een zelfbewoningsplicht ingevoerd zodat mensen er zelf gaan wonen en pakt de gemeente huisjesmelkers aan. Wethouder Spijker uit Leiden: "De bouwplannen, daar heb ik een flinke ruk aan gegeven." Een de wethouder heeft een woonvisie voor de lange termijn neergelegd: "Daar gaan we naartoe met de stad in 2040."

Als wethouder is het belangrijk om dicht bij je bewoners te staan en daarin is het soms zoeken naar een balans. Er moet gebouwd worden, "en als je als wethouder met stevige bouwplannen, vinden mensen uit de bestaande stad dat ook weer erg spannend", zegt Spijker. Kurvers herkent dit: "De mensen die nog geen huis hebben willen dat er gebouwd wordt, en mensen die al wonen maken zich zorgen over hoe de stad zich ontwikkelt. Die komen inspreken of klagen over hun uitzicht of het plekje waar ze hun hond uitlaten."

3. Jeugdzorgen

“Ik maak me echt zorgen om de jeugdzorg”, zegt wethouder Jeugdzorg Marinka Mulder (PvdA) uit Renkum. Er zijn enorm lange wachtlijsten voordat jeugdigen hulp krijgen. “Inherent aan de coronatijd was dat jongeren minder zichtbaar waren op de scholen. Dat is een belangrijke plek om te signaleren of het goed gaat”, legt Paula Schot (SGP) uit. Zij is wethouder Jeugdzorg in Schouwen-Duiveland.

Ook zijn de wachtlijsten lang omdat er een tekort is aan hulpverleners. Wethouder Mulder probeert daar kosten wat het kost wat aan te doen: “We proberen sneller hulp te bieden als je al op een wachtlijst staat. Dat is dan wat lichtere zorg en hulp, maar dan ben je al wel in beeld en iemand om een gesprek mee te voeren of die je kan helpen.”

Toch voelt het vaak alsof de wethouder niet genoeg kan doen: “Soms is het moeilijk dat je niet altijd meteen tot betekenis kan zijn”, zegt wethouder Mulder. Als wethouder kent en ziet ze de gezinnen en mensen om wie het gaat, je staat dichtbij, dat gaat je niet altijd in de koude kleren zitten. “Maar ik probeer me vast te bijten”, aldus Mulder.” Uiteindelijk, als je maar lang genoeg volhoudt, lukt het meestal wel om te helpen. Het is ook betekenisvol als het lukt iets te regelen”, zegt wethouder Mulder.

Ondanks de grote problemen in de jeugdzorg, zijn de bezuinigingen van een half miljard euro vanuit het Rijk nog niet definitief van tafel. Dat baart de wethouders zorgen. Ze hebben zich geschaard achter de oproep van alle gemeentes die bezuiniging te schrappen. Toch is wethouder Schot uit Schouwen-Duiveland binnen de begroting gebleven: “Voor het eerst in jaren!”

“Dat is niet omdat we te ruim begroot hebben maar omdat we meer grip hebben op wat we uitgeven”, legt de SGP-wethouder uit. De gemeente heeft geïnvesteerd in data. “En daardoor hebben we een beter beeld van wat er speelt in de jeugdzorg. Wij zagen veel zorgdubbelingen, die hebben we eruit kunnen halen”, legt wethouder Schot uit. “Je hebt vaak dat veel te veel hulpverleners in één gezin werkzaam zijn. Als je dat beter organiseert met elkaar, bijvoorbeeld twee hulpverleners per gezin, zijn er minder kosten mee gemoeid.”

Maar ook Schouwen-Duiveland heeft lang niet genoeg aan wat de landelijke overheid financieel bijdraagt: “We leggen als gemeente geld bij van wat we van het Rijk krijgen” zegt Schot. Lost geld dan alles op? “Tuurlijk, met alleen geld komen we er niet”, zegt de PvdA wethouder uit Renkum, “maar dat is wel het begin.”

4. Klimaat

"Klimaat en de energietransitie is zeker een van dé thema's bij de verkiezingen", zegt Eugene van Mierlo, CDA-wethouder uit Almelo die de energietransitie in zijn portefeuille heeft. Zonnepanelen, windmolens, iedereen heeft er een mening over. Voor veel lokale partijen is dat dan ook het mantra: geen windmolen in je achtertuin. "Hoe reëel kun je dan een stadsbestuur formeren?”, verzucht Van Mierlo. “We hebben namelijk verplichtingen in het kader van het klimaatakkoord. En ook regionaal hebben we energiestrategieën. Daar hebben we ambities in te verwezenlijken."

“We willen een inclusieve energietransitie waarin iedereen mee kan doen”, zegt de CDA-wethouder uit Almelo. “In Twente is er sprake van veel energie-armoede. Daar maken we een persoonlijke aanpak voor om dat aan te pakken. We bellen bij de mensen aan zodat iedereen mee kan doen”.

Ook Rik Thijs, de verantwoordelijk wethouder voor de energietransitie in Eindhoven, ziet de urgentie. "Als we de afgelopen maanden kijken naar de energierekening en wat dat betekent voor de mensen met lage inkomens, we zien het door de ontwikkeling in Oekraïne nog schrijnender worden, dan moeten we lastige keuzes lokaal maken om de energie transitie vorm te geven." Het is geen linkse hobby meer volgens de wethouder: “Het raakt iedereen in de portemonnee.”

Kernenergie is voorlopig ook nog geen oplossing, zegt Van Mierlo uit Almelo: “Er wordt gesproken over kernenergie, maar dat is voorlopig nog niet gerealiseerde en in de tussentijd kunnen we niet stilzitten.” De transitie naar duurzaam is dus hard nodig. “Maar Den Haag moet wel over de brug komen”, zegt wethouder Van Mierlo.

Daar is ook wethouder Thijs uit Eindhoven het mee eens: “Het is belangrijk dat iedereen naar de stembus gaat want hier kan de lokale politiek echt het verschil maken op korte termijn”, legt hij uit. “In Eindhoven hebben we vorige week 2,4 miljoen euro extra beschikbaar gesteld om voor de lage inkomens de energiekosten te dempen. Dat is een lokale maatregel die je met lokaal geld betaalt.” Helaas is het nu eenmaal zo dat “als Den Haag niet over de brug komt, de gemeente het moet doen”, aldus wethouder Rik Thijs uit Eindhoven.

“Die keuzes worden lokaal gemaakt, maar ik hoop dat ze er in Den Haag ook voor gaan staan”, zegt Rik Thijs. Eugene van Mierlo vult hem aan: “Het plan hoe we die energietransitie moeten aanpakken, ligt klaar. We wachten nog op het geld uit Den Haag.”