Alles openbaar of niet? 'Je kunt niet tijdens het spel de spelregels veranderen'

"Het is prima om af te spreken dat alles openbaar gemaakt wordt, maar dan moet je dat wel vooraf weten", reageert Pechtold op het debat in de Tweede Kamer waarvoor Kamerleden willen beschikken over alle notities en documenten van de oud-verkenners Jorritsma en Ollongren.

"De keren dat ik aan tafel zat namens D66 werd mij ook gevraagd naar mijn fractie", zegt Pechtold. Volgens de oud-politicus was dat bedoeld om in te kunnen schatten of afspraken vier jaar stand kunnen houden. Daarbij gaat het ook over de stabiliteit van een fractie. "Waar zou zo'n verkenning anders over moeten gaan? Je hebt maanden de verschillen benadrukt, nu moet je op zoek naar overeenkomsten en mogelijkheden. En dat is een verkenning: wat wil een partij, wat zijn de echte prioriteiten? Loop je weg als er geen geld voor onderwijs komt?"

Functie elders-notitie

De discussie over het verkenningsproces al dan niet openbaar maken, laaide op nadat notities werden gefotografeerd toen oud-verkenner Ollongren het Binnenhof verliet. Vooral om de opmerking over Kamerlid Pieter Omtzigt ("functie elders") is veel te doen. Er werden andere verkenners aangewezen en de Tweede Kamer gaat over de kwestie in debat. Voor dat debat kan beginnen, eisen Kamerleden dat alle documenten van de verkenning openbaar gemaakt worden.

Achterkamertjescultuur

Pechtold is voorstander van het proces openbaar maken en denkt dat dat kan bijdragen aan het vertrouwen in de politiek. "Lokaal zie je dat ook gebeuren. In Leiden bijvoorbeeld waar eerst ook kritiek was op de achterkamertjescultuur." Hij betwijfelt of Rutte daar geloofwaardig het voortouw in kan nemen. "Ik weet alleen niet of Rutte nou de voorman moet zijn als gids van waar het naartoe zou moeten."

Volgens Pechtold kan openbaarheid er wel voor zorgen dat er een andere dynamiek ontstaat. "Laten we eerlijk zijn, dan wordt er vaker bij het koffiezetapparaat of in de kroeg met elkaar gesproken."

'Enorm ongeluk'

Oud-spindoctor en PvdA-adviseur Julia Wouters sluit zich aan bij Pechtold als het gaat om vertrouwelijke gesprekken die vertrouwelijk dienen te blijven als dat zo afgesproken wordt. "Maar er is hier een enorm ongeluk gebeurd."

"Het gaat nu ook om wát er op die papieren stond", gaat Wouters verder. "We hebben de verkenners betrapt op iets wat echt niet kan en dat heeft de vertrouwelijkheid geschonden." Doelend op de notitie over parlementariër Omtzigt en diens positie.

Wouters ziet ook de meerwaarde in van het proces nu eens openbaar maken. "Er is nu een tabel openbaar gemaakt waarbij je kunt vergelijken wat partijen echt belangrijk vinden en of dat overeenkomt met waar in de campagne de nadruk gelegd werd. Ik vind eigenlijk dat kiezers daar ook recht op hebben."

Alles openbaar?

Toch is alles openbaar maken niet per se een oplossing, denkt Wouters. "Mensen graven zich steeds dieper in als alles openbaar is. Mensen die voor volledige transparantie zijn, hebben nog nooit zo'n proces meegemaakt." Ook Pechtold denkt dat er daarmee schijnopenheid kan ontstaan: "Men appt niet meer naar elkaar als appjes ook openbaar gemaakt kunnen worden."

'Nederland glijdt af'

De gebeurtenissen rondom de verkenning zijn dan ook een symptoom van een groter probleem dat in Nederland speelt, zegt Lousewies van der Laan van Transparency International. "Sinds de toeslagenaffaire is er wereldwijd, of in ieder geval in Europa, met verbazing gekeken naar hoe Nederland aan het afglijden is op dit vlak."

"Klokkenluiders worden niet gehoord, documenten worden zwartgelakt of zijn er niet. Dit is geen incident maar een tendens waarbij onder het mom van 'vertrouwelijkheid' de Kamer en leden niet goed ingelicht worden", aldus Van der Laan. "Als in Nederland het beeld ontstaat dat vertrouwelijkheid als excuus wordt gebruikt om géén verantwoording af te leggen, dan zijn we op de verkeerde weg."

Download de NPO Radio 1-app

Met onze app mis je niks. Of het nou gaat om nieuws uit binnen- en buitenland, sport, tech of cultuur; met de NPO Radio 1-app ben je altijd op de hoogte. Download 'm hier voor iOS en hier voor Android.