Dakloosheid groeit. Waarom blijft het zo'n hardnekkig, en onzichtbaar, probleem?

of luister de podcast op Spotify

Boesveldt doet al 25 jaar onderzoek naar dakloosheid, momenteel aan de Universiteit van Amsterdam. Zij weet als geen ander dat de aantallen hoger liggen dan de nieuwe telling van het CBS. "Deze cijfers zijn gebaseerd op registraties, maar veel mensen vallen buiten die definities. Denk aan ouders met kinderen die tijdelijk bij anderen verblijven of jongeren die nergens ingeschreven staan. Als we breder kijken, komen we eerder op een schatting van 100.000 daklozen."

Dakloosheid is een groeiend probleem dat niet alleen zichtbaar is op straat, maar zich vaak achter gesloten deuren afspeelt. "We denken vaak aan mensen die buiten slapen, maar er zijn ook velen die steeds van bank naar bank verhuizen bij vrienden en kennissen. Veel mensen schamen zich om hulp te vragen", zegt Boesveldt.

De oorzaken zijn divers. "Wonen is duurder geworden, en veel mensen leven op het randje. Als er dan iets misgaat, zoals een scheiding of verlies van werk, kan je in een neerwaartse spiraal belanden. Eerst slaap je bij vrienden, maar op een gegeven moment wil je niemand meer tot last zijn. Dat is vaak het moment dat mensen echt op straat terechtkomen."

Eerst een thuis, dan de rest

Er is een methode die werkt, en die al decennialang succes boekt: Housing First. "Het idee is simpel", legt Boesveldt uit. "Mensen krijgen direct een eigen woning, zonder dat ze eerst allerlei stappen in de opvang moeten doorlopen. Vervolgens krijgen ze begeleiding op maat, afhankelijk van hun behoeften. Dit werkt beter dan de traditionele aanpak waarbij dakloze mensen zich eerst moeten 'bewijzen' in tijdelijke opvangplekken."

Housing First werd in de jaren negentig in New York ontwikkeld en is sindsdien wereldwijd succesvol gebleken. "Uit onderzoek blijkt dat 80 procent van de deelnemers na jaren nog steeds stabiel gehuisvest is. Het voorkomt dat mensen steeds terugvallen in de dakloosheid", aldus Boesveldt.

Nationaal Actieplan: goed idee, matige uitvoering

In 2023 introduceerde de overheid het Nationaal Actieplan 'Eerst een Thuis'. Dit plan erkent het belang van Housing First en streeft naar structurele oplossingen. Maar de uitvoering laat te wensen over, waarschuwt Boesveldt. "Gemeenten krijgen veel vrijheid in hoe ze het geld besteden, en veel middelen verdwijnen in noodopvang in plaats van structurele huisvesting. De focus moet liggen op duurzame oplossingen."

Volgens Boesveldt zijn er gemeenten die het goed doen, zoals Den Bosch. "Daar hebben ze doorgepakt en meerdere woningcorporaties bereid gevonden om mee te werken. Maar dat is nog steeds een uitzondering. In veel gemeenten blijven de meeste dakloze mensen vastzitten in een systeem waarin ze huisvesting moeten "verdienen'."

Oud-daklozen als onderzoeker

Wat Boesveldt’s onderzoek bijzonder maakt, is de samenwerking met ervaringsdeskundigen – mensen die zelf dakloos zijn geweest. ‘Zij weten hoe het echt is en kunnen beter door de schaamte heen breken. Als een onderzoeker vraagt naar verslaving, zal iemand misschien terughoudend zijn. Maar als een ervaringsdeskundige zegt: "Ik heb daar ook mee geworsteld", komt het gesprek veel sneller op gang.’

Wat kunnen we doen?

Volgens Boesveldt ligt de sleutel bij een structurele aanpak: huisvesting als eerste stap, niet als laatste. Zij blijft zich, middels haar onderzoek, inzetten om dit mogelijk te maken door heel Nederland.

Maar ook als individu kunnen we iets doen: "Als je op straat bent en je denkt dat je iemand ziet die dakloos is, probeer altijd even oogcontact te maken. Probeer iemand te zien als mens. Want als er iets is waar daklozen van moeten herstellen als ze weer geherhuisvest zijn, is het vaak dat mensen straal langs hen liepen, en hen het gevoel gaven dat ze niks meer waard waren."