Cancelcultuur? In de tijd van Spinoza had je pas cancelcultuur

Van Raak, die bekend werd als Tweede Kamerlid van de SP, is bijzonder hoogleraar 'Erasmiaanse waarden' aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Hij bestudeert echter niet alleen Erasmus, maar ook Spinoza. Hij is dan wel hoogleraar 'Erasmiaanse waarden', maar eigenlijk is Spinoza een nóg grotere filosoof, vindt Van Raak: "Hij schreef gewoon de mooiste filosofie, de Ethica. Je kunt niet anders dan onder de indruk zijn."

Tijdens zijn leven durfde de Portugees-Joodse Nederlander Spinoza bijna niks te publiceren, omdat hij standpunten had die niet heel erg gewaardeerd werden. In Ethica schreef hij bijvoorbeeld dat God gelijkstaat aan de natuur, iets wat veel mensen in die tijd godslastering vonden. "Hij werd als immoreel gezien en als atheïst", aldus Van Raak, die die laatste kwalificatie overigens onzin vindt. Spinoza kreeg in ieder geval mot met het bestuur van de synagoge in Amsterdam, die dus een banvloek over hem uitsprak.

Gecanceld

De precieze aanleiding voor de vloek is nog altijd onduidelijk, maar de tekst liegt er niet om: 'Met het oordeel der engelen en de uitspraak der Heiligen, bannen wij, verdrijven wij, vervloeken wij en verdoemen wij Baruch de Spinoza met het goedvinden van God' luidt de vloek.

Het sluit af met: 'Wees verwaarschuwd: niemand mag hem spreken, niemand schrijven, niemand hem enige gunst verlenen, niemand met hem onder een dak verblijven, niemand op vier ellen afstand van hem vertoeven, niemand enig papier lezen, door hem gemaakt of geschreven.' Het zal je maar gezegd worden...

Wat hebben we nu nog aan Spinoza?

Inmiddels is Spinoza 'populairder dan ooit', zegt Van Raak. Hij vindt dat we tegenwoordig nog veel aan zijn leer kunnen hebben. "Hij is een symbool geworden van vrijheid, maar dacht heel anders over vrijheid dan wij nu doen. Ons idee van vrijheid is heel erg die van 'keuzevrijheid', maar voor Spinoza is dat een heel naïeve gedachte, omdat we onderdeel zijn van een keten van oorzaken en gevolgen", vertelt hij.

Spinoza zag vrijheid als iets wederkerigs. "Je kunt niet vrij zijn in je eentje. Je kunt het niet opeisen. Het is een geschenk van anderen, je moet elkaar de vrijheid gunnen, vond Spinoza", zegt hij. "Daarom was hij ook zo voor tolerantie, want dat was de plicht om je te verdiepen in de ander. Je moet weten hoe de ander denkt, om in harmonie te kunnen leven."

Volgens Van Raak kunnen we er nog wat van leren, want we gedragen ons veel te veel als consument. "Bij ons is vrijheid individualistisch geworden, maar misschien is het dat wel helemaal niet."