Soevereiniteit is een lege huls

Vaak wordt de stelling geponeerd dat Nederland zijn soevereiniteit moet behouden, zodat Den Haag geheel op zijn eigen houtje beleid kan maken. Deze redenering is gebaseerd op een denkfout. Om dat goed uit te leggen dienen wij ons eerst te verdiepen in de vraag wat soevereiniteit nu eigenlijk betekent.

Juridisch betekent soevereiniteit dat een staat het exclusief gezag over het eigen grondgebied uitoefent en als zodanig ook internationaal wordt erkend. Een soevereine staat duldt immers geen hogere macht boven zich.

Paria

Dat klinkt allemaal prachtig maar veronderstelt wel dat een nationale staat heel goed in staat is om zijn eigen nationale belangen te verdedigen zoals bijvoorbeeld welvaart en veiligheid. Zijn staten dat wel? Zelfs een grote machtige staat als de VS is misschien militair goed in staat het eigen grondgebied te verdedigen maar qua handel is het land toch echt afhankelijk van andere landen. Als niemand meer Amerikaanse producten koopt, is er echt een probleem. Overigens heeft ook de militaire Amerikaanse overmacht in Afghanistan geen klinkende overwinning opgeleverd.

Zelfs de VS, het land met de grootste krijgsmacht, is afhankelijk van andere staten. Landen die zeggen geen enkele boodschap te hebben aan internationale samenwerking, zoals bijvoorbeeld Noord-Korea, blijven afhankelijk van het gedrag van andere staten. Als de VS erin zou slagen om samen met andere landen Noord-Korea nog meer onder druk te zetten, wordt het leven in Pyongyang immers nog minder aangenaam. De status van paria is bij nader inzien vrij kostbaar.

Buitentarief

Waar het om gaat is dat landen van elkaar afhankelijk zijn, of zij zich soeverein voelen of niet. Hetzelfde geldt overigens voor mensen. Iemand kan besluiten om ijsjes te gaan verkopen in de Sahara maar als zich daar niemand ophoudt, wordt het geen succes. Een succesvolle transactie veronderstelt namelijk twee partijen: een aanbieder en een koper die bereid is om het product te verkopen.

Als een groot en machtig land als de VS al zo afhankelijk is van het gedrag van andere staten dan geldt dit a fortiori voor middelgrote en kleine staten zoals het Verenigd Koninkrijk en ons eigen land. De Britse regering kan besluiten om zonder deal uit de Europese Unie te stappen, maar dat betekent dat de Britse export naar de EU met een buitentarief wordt geconfronteerd hetgeen de handel zal doen afnemen. Het is nog maar de vraag of de Britten elders markten zullen vinden waar zij dit verlies goed kunnen maken. Daar komt nog bij dat de Britten die andere markten moeten openbreken zonder de handelspolitieke hefboom van de Europese samenwerking.

Beïnvloeden

Voor Nederland geldt eveneens dat het voor zijn welvaart in hoge mate afhankelijk is van de EU en voor zijn veiligheid van de NAVO. Opzegging van dit lidmaatschap vanuit de wens om de soevereiniteit te herstellen klinkt leuk, maar maakt het lastiger om onze nationale belangen te verdedigen. Nederland kan immers niet alleen het eigen grondgebied verdedigen of buitenlandse markten openbreken. Samen sta je sterker.

De crux van de zaak is dat landen elkaar wederzijds beïnvloeden of men nu soeverein is of niet. Het aardige is nu dat men die wederzijdse afhankelijkheden niet kan beïnvloeden met het benadrukken van nationale soevereiniteit maar wel met internationale samenwerking die gebaseerd is op gemeenschappelijke regels. Binnen de EU is het immers soms mogelijk om wederzijdse afhankelijkheden te matigen of desgewenst te versterken.

Risotto

Zo zijn bijvoorbeeld Frankrijk en Italië erin geslaagd om hun nationale risotto te beschermen tegen buitenlandse concurrentie. Ons eigen land heeft het ‘gat van Rotterdam’ bedongen waardoor soja zonder tarief kan worden ingevoerd waar de Nederlandse veeteelt van profiteert. Grensoverschrijdende problemen kunnen nu eenmaal beter grensoverschrijdend worden opgelost. Milieu, migratie, monetair beleid vereist allemaal afstemming.

Ieder weldenkend mens zal tot de conclusie komen dat internationale samenwerking profijtelijk kan zijn. Dit roept de vraag op waarom politici van de PVV of Forum zich toch tegen de EU blijven verzetten.

Verzetten

Het argument dat zij daarbij aanvoeren is dat zij terug willen naar de oude Europese Gemeenschap die volgens hen de nationale soevereiniteit intact liet. Dat argument bevreemdt echter omdat ook in de Europese Gemeenschap supranationale spelregels bestonden die de gemeenschappelijke markt bestierden en wel degelijk de nationale soevereiniteit inperkte. Kennelijk willen zij dus toch supranationaliteit.

Het ligt dus voor de hand dat deze politici zich om andere redenen verzetten tegen aantasting van de nationale soevereiniteit. Net zoals de Britse premier Boris Johnson vasthoudt aan Brexit, zelfs als het moet zonder deal, om de komende verkiezingen te winnen, houden de PVV en Baudet vast aan Nexit om electorale redenen. Het beeld van ‘baas in eigen huis’ spreekt immers kiezers aan die zich onzeker voelen over hun eigen toekomst in een wereld die op drift is.

Het behelst hier dus holle retoriek bedoeld voor nationale consumptie die in werkelijkheid nationale belangen schaadt. Het is te hopen dat de oplopende kosten van het Brexit drama aan de andere kant van de Noordzee veel kiezers zal doen inzien dat het niet verstandig is om te stemmen op nationale rattenvangers van Hamelen.

Arend Jan Boekestijn is historicus en oud-VVD-Kamerlid