Leve de koning! En zijn terechte en verstandige excuses

Het instituut Koningshuis heeft voor ons Nederlanders, die een broertje dood hebben aan iedere vorm van gezag en gewichtigheid, altijd iets ongemakkelijks. Iedereen die boven het normale uitstijgt is bij ons bij voorbaat verdacht en als dat dan ook nog eens iemand is die per toeval die positie bekleedt dan wordt het wel erg ingewikkeld. Ondanks dat is ons koningshuis erg populair bij een grote meerderheid van de bevolking.

Afgelopen weekend liep die populariteit een stevige kras op door de onverstandige beslissing om, tegen alle regeringsadviezen en gezond verstand in, te vertrekken naar de vakantiewoning in Griekenland. Dat de koninklijke familie rijkelijk betaald wordt en geen belasting betaalt vindt de calvinistische Nederlander al moeilijk. Maar ze dan ook nog eens boven de regels gaan staan die ons in deze coronatijd dagelijks worden ingepeperd, is niet te verteren.

Zelfs de beste spindoctor, premier Rutte inbegrepen, kon hier de afgelopen dagen geen verdedigbare draai aan geven. En dus werd zondag gekozen voor de premier die de schuld op zich nam. Staatsrechtelijk loepzuiver en voor de goede verstaander prima uit te leggen maar anno 2020 onverkoopbaar. Het idee dat Mark Rutte alle blaam op zich moet nemen voor een foute beslissing van het koningspaar is in deze tijd simpelweg niet meer uit te leggen. Het is niet zo dat hij ze op vakantie heeft gestuurd.

Krachtig

En dus stapte de koning zelf naar voren om krachtig datgene te zeggen wat iedereen van hem wilde horen: 'Ik heb een fout gemaakt'. Zonder ook maar een excuus er bij te halen of zich te verschuilen achter welke smalle boom die er eventueel nog te vinden was. De excuses waren terecht en ze klonken oprecht. Maar de echte kracht van de korte speech zat wat mij betreft in de laatste zin: 'We zijn betrokken, maar niet onfeilbaar.'

Hiermee zette hij de stap die nodig is voor het koningshuis om ook op de langere termijn houdbaar te laten zijn. Een koningshuis kan alleen maar bestaan bij de gratie van enige vorm van magie. De koning is een vleesgeworden instituut die alleen bestaansrecht heeft als hij in bijna alle opzichten boven de rest van de bevolking verheven is. Een paleis, een kroon, beperkte zichtbaarheid en zo min mogelijk woorden.

Je bent koning doordat er een sfeer om je heen wordt gecreëerd die je koning maken. Boris van der Ham beschreef het in zijn boek met de gelijknamige titel ooit heel mooi: De koning kun je niet spelen. Het zijn de mensen om jou heen en de entourage die je tot koning maken. Het is precies dat principe dat het koningshuis ook zo aantrekkelijk maakt. Een familie met wie wij ons allemaal verbonden voelen, omdat ze er altijd zijn en die bijzonder zijn. Niet zo zeer door hun persoonlijkheid, maar door de mystiek en sfeer er omheen. Zonder die franje kan een monarchie niet bestaan.

Verleden tijd

Maar het concept van een bijna goddelijke status die in het verleden aan een vorst kleefde, past niet meer in deze tijd. Dat valt niet meer te verkopen. De koning wordt tegenwoordig gezien als een gewoon mens van vlees en bloed die ook maar zijn best doet. We snappen dat daar een heel circus bij hoort omdat het anders niet werkt, maar daar houdt het dan ook wel op. En als de koning dus een keer een grote fout maakt dan willen we hem daar ook even excuses voor zien maken. Dat Mark Rutte die klus op zich moet nemen, pikken we niet.

De koning heeft dit heel goed aangevoeld en heeft een belangrijke stap gezet in het persoonlijke warme koningschap dat hij ambieert. Met de zin 'we zijn betrokken, maar niet onfeilbaar' heeft hij precies benoemd wat de meeste mensen deze dagen gedacht hebben. 'Wat een blunder en wat jammer, want ze hebben de afgelopen maanden zo’n goed werk verricht.'

Staatsrechtgeleerden zullen wellicht minder enthousiast zijn over deze persoonlijke excuses. En er kleeft zeker een risico aan de keuze om iets in te boeten in aan de onfeilbare positie van de koning die zich nooit hoeft te verdedigen. Als je de koning te gewoon maakt dan heeft hij immers geen bestaansrecht meer. Toch ben ik er van overtuigd dat dat Willem-Alexander een verstandige en slimme stap heeft gezet met zijn videoboodschap. In onze egalitaire samenleving waarderen wij het alleen maar dat zelfs de koning heel af en toe kan zeggen: 'Sorry mensen, ik maak ook wel eens een fout.'

Persoonlijk hoop ik dat ons koningskoppel nog lang hun ingewikkelde functie blijven bekleden. Ze werken hard, vervullen een nuttige functie en worden gedragen door een groot deel van de samenleving.

Roderik van Grieken is directeur van het Nederlands Debat Instituut

Download de NPO Radio 1-app

Met onze app mis je niks. Of het nou gaat om nieuws uit binnen- en buitenland, sport, tech of cultuur; met de NPO Radio 1-app ben je altijd op de hoogte. Download 'm hier voor iOS en hier voor Android.