Sociale Zaken liet vaker informatie verzamelen over moslims, zonder dat zij dat wisten

Het onderzoek is uitgevoerd door NTA (Nuance door Training en Advies) dat in 2021 in opspraak kwam na onthullingen van NRC over geheime moskee-onderzoeken in opdracht van gemeenten.

Met de onderzoeken wilde Sociale Zaken "meer zicht krijgen op ontwikkelingen binnen het salafistisch landschap om zo maatschappelijke spanningen en radicalisering te voorkomen." Mensen waren niet altijd op de hoogte van deze onderzoeken door NTA, laat het ministerie aan Argos weten: "Vast staat dat in voorkomende gevallen personen of organisaties vooraf noch achteraf zijn geïnformeerd over het onderzoek of de duiding." En, schrijft het ministerie, "er is niet in alle gevallen hoor en wederhoor toegepast".

In een reactie laat onderzoeksbureau NTA weten dat "altijd om toestemming aan personen om medewerking" wordt gevraagd, "inclusief of zij op persoonlijke titel of anoniem willen meewerken." Hoe dit zich verhoudt tot de conclusie van het ministerie, die daar haaks op lijkt te staan, is onduidelijk.

In 2023 bood toenmalig minister Karien van Gennip in een Kamerbrief al haar excuses aan voor het onrechtmatig verwerken van persoonsgegevens door het ministerie van Sociale Zaken. Maar dat het onderzoeksbureau zo vaak werd ingezet, was tot nu toe niet bekend.

Eerder in opspraak

Onderzoeksbureau NTA raakte eerder in opspraak na een publicatie van NRC in 2021. Daaruit bleek dat zeker tien gemeenten opdracht hadden gegeven voor heimelijk onderzoek in moskeeën en bij moslimorganisaties, uitgevoerd door NTA. De bevindingen over bestuurders, imams en andere moslims belandden in geheime rapporten. De commotie na de onthullingen was destijds groot. Moslimorganisaties waren ontsteld en het Contactorgaan Moslims en Overheid was "zwaar teleurgesteld over de inbreuken op de persoonlijke levenssfeer en godsdienstvrijheid."

Wat precies het doel en de werkwijze waren van de verschillende onderzoeken, is niet na te gaan. Het ministerie maakt de rapporten niet openbaar, "omdat er informatie over personen in staat."

Ook Taskforce deelde zonder grond persoonsgegevens

Het ministerie gaf niet alleen opdracht voor de negen omstreden onderzoeken, het deelde ook - op onrechtmatige wijze - gegevens met andere departementen en organisaties, blijkt na vragen van Argos. Dat vond plaats in een samenwerkingsverband dat tussen 2019 en 2021 actief was onder de titel Taskforce Problematisch Gedrag en Ongewenste Buitenlandse Financiering.

Deze Taskforce werd in het leven geroepen vanwege zorgen over radicalisering, extremisme en salafisme. Aan tafel zaten verschillende ministeries, de inlichtingendienst AIVD en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV).

Binnen de Taskforce werden zogenaamde casussen besproken waarbij het over personen en organisaties ging. Dat blijkt nu in totaal negen keer te zijn gebeurd. Het ministerie van Sociale Zaken schrijft dat het “in de periode 2019-2021 negen casussen formeel heeft behandeld”, en dat “de verwerkingen van persoonsgegevens in deze casuïstiek door een aantal leden van de Taskforce, waaronder SZW, onrechtmatig waren”. Wat de inhoud is van deze casussen en of er ook over specifieke personen is gesproken, is onbekend.

Inzageverzoeken 

De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) noemt het handelen van het ministerie van Sociale Zaken 'illegaal en discriminerend' naar aanleiding van onderzoek dat zij zelf deden, en vandaag naar buiten brengen. Voorzitter Aleid Wolfsen van de AP reageert zaterdag 12 april in de Argos-uitzending 'Moslims onder surveillance' op NPO Radio 1.

Op dit moment loopt er een groot aantal inzageverzoeken bij het ministerie van Sociale Zaken van mensen over wie onrechtmatig gegevens zijn verzameld. Advocaat Samira Sabir staat zeven van hen bij. Volgens Sabir zijn haar cliënten ‘flink geschrokken’, allereerst omdat er überhaupt dossiers over hen bestaan en omdat de gegevens niet altijd kloppen. "Alle cliënten van mij staan op de lijst ‘salafisten’, maar het klopt in bijna alle gevallen niet."  

Luister naar ‘Moslims onder surveillance’: zaterdag 12 april in Argos op NPO Radio 1.