Dilemma's rond dwang in de zorg: wanneer mag je iemand opsluiten?

Olga Floris, als gezondheidsjurist verbonden aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, ziet vrijheidsbeperking regelmatig in de praktijk. Ze begeleidde in de loop der jaren verschillende ouders van kinderen met een beperking die haar om advies vroegen. "Soms moet je iemand tegen zichzelf of anderen beschermen, maar het wordt naar mijn smaak veel te snel en veel te makkelijk gedaan."

Bepalen wat en hoeveel je mag eten

Datzelfde merken ze ook bij KansPLus, een belangenvereniging voor mensen met een verstandelijke beperking. Vrijheidsbeperking gaat niet altijd om zware maatregelen als opsluiten of fixatie. Vaak gaat het ook om alledaagse beperkingen, zoals huisregels bij een zorginstelling. "In een woonvorm is vaak personeel dat bepaalt hoeveel je mag eten, wanneer je mag eten en wat je in je vrije tijd mag doen. Daar zijn ze zich niet altijd van bewust", zegt Dorien Kloosterman van KansPlus.

Volgens de wet mag dat echter niet, tenzij sprake is van zogenaamd 'ernstig nadeel'. "Wanneer iemand dingen doet waarbij hij zijn omgeving in gevaar brengt mogen vrijheidsbeperkingen worden toegepast, anders in principe niet", zegt Kloosterman.

Rare uitwassen

Toezicht houden is moeilijk. Vooral bij kleinere instellingen weten we niet precies wat zich achter de voordeur afspeelt, denkt arts Michiel Vermaak. "Mensen willen heel graag goede zorg leven en alle risico’s mijden. Dat kan ertoe leiden dat er dingen gebeuren die veel te ver gaan: mensen constant achter gesloten deuren zitten en constant in al hun vrijheden worden beperkt. Ik hoor wel eens over rare uitwassen."

Maar juist die blijven buiten beeld. De Inspectie voor de Gezondheidszorg laat aan Reporter Radio weten niet genoeg mensen te hebben om alles in de gaten te houden. "Wij hebben niet voldoende inspecteurs om bij iedere aanbieder langs te gaan. Daarom gaat de inspectie gericht langs bij de instellingen waar wij de grootste risico’s zien."

Lastiger te organiseren

De Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland benadrukt dat zorginstellingen de laatste jaren vooruitgang hebben geboekt. "We zijn succesvol geweest in het afbouwen van onrustbanden en zijn nu met volle kracht aan het werken aan de afbouw van medicatie. Heeft echt onze prioriteit." Toch zijn er ook zorgen, zoals het personeelstekort. "We weten nu beter wat we moeten doen om vrijheidsbeperkingen af te bouwen, maar door ontwikkelingen op arbeidsmarkt is dat steeds lastiger om dat te organiseren."

Mede daardoor staat de vrijheid van mensen met een beperking onder druk, zegt Dorien Kloosterman van KansPlus. "We zien allemaal dat er een personeelstekort is en we zien ook dat kennisniveau van medewerkers anders is dan twintig jaar geleden. Maar het mag natuurlijk niet zo zijn dat vanwege die feiten mensen gefixeerd worden of dat er andere maatregelen worden genomen. We zien het wel gebeuren in de praktijk en dat is heel ernstig."

Het dilemma van dwang in de zorg vanavond in Reporter Radio om 19.00 uur op NPO Radio1