Rabobank discrimineerde bij klantcontroles

Volgens hoogleraar politicologie Marieke de Goede zou de lijst discriminerend kunnen werken. Veel indicatoren zijn 'bijzonder breed' geformuleerd. "Je zou denken dat transactiemonitoring uitgaat van abnormale patronen. Maar hier staan dingen op de lijst die eigenlijk helemaal niet abnormaal zijn."

"De zorg is dat wat beklijft en waar de bank op handelt, de combinatie is met islamitische kleding of met een donatie aan de moskee." De zorg is dat een hele bevolkingsgroep onterecht sneller als potentiële verdachte zal worden gezien. De gevolgen voor klanten van de bank kunnen in het uiterste geval zijn dat hun rekening wordt gesloten of zij geen overboekingen meer kunnen doen.

Opsporen van uitreizigers

In het document met de titel 'Best Practices / Red Flags' beschrijven medewerkers van het transactiemonitoringteam van de Rabobank welke 'indicatoren' kunnen wijzen op terrorismefinanciering. Dat zijn kenmerken die ertoe kunnen leiden dat een transactie als potentieel verdacht wordt aangemerkt, om door te geven aan opsporingsinstanties. De lijst was destijds bedoeld 'voor het opsporen van uitreizigers' naar Syrië en van 'grassroots-terroristen'.

Black box

Volgens de Wet ter voorkoming van witwassen en financiering van terrorisme (Wwft) moeten banken alert zijn op signalen die kunnen wijzen op terrorismefinanciering. De Nederlandsche Bank houdt daar toezicht op en verplicht banken onder meer om transacties van klanten in de gaten te houden door middel van zogenaamde 'transactiemonitoringssystemen'.

Deze geautomatiseerde systemen monitoren de transacties van klanten op kenmerken die kunnen duiden op – onder andere – terrorismefinanciering. Bij een hit in het systeem kijkt een bankmedewerker naar de transactie en geeft die eventueel door aan de financiële inlichtingendienst FIU.

Ook kan een bankmedewerker besluiten het risicoprofiel van de klant aan te passen. Dat kan er in het uiterste geval toe leiden dat transacties worden bevroren of de klantrelatie wordt beëindigd. Cruciaal is dus dat de juiste indicatoren worden gebruikt.

Niet openbaar

Volgens DNB is het de verantwoordelijkheid van de banken zelf om te bepalen welke indicatoren zij gebruiken. Wel doen DNB en de FIU suggesties. Welke indicatoren uiteindelijk worden gebruikt, maken banken niet openbaar. "We willen criminelen immers niet wijzer maken dan ze al zijn", laat de Rabobank weten. Tegelijkertijd kunnen klanten door dit gebrek aan transparantie hun bank niet ter verantwoording roepen op het moment dat het systeem hen onterecht als potentiële terrorist bestempelt.

Reactie Rabobank

De Rabobank benadrukt in een reactie dat het document in zijn tijd geplaatst moet worden: "Toen dit document in 2017 werd opgesteld, waren uitreizigers een relatief nieuw fenomeen. Autoriteiten en banken zochten in deze tijd naar manieren om te voorkomen dat ISIS het financieel stelsel kon misbruiken om terroristische activiteiten te financieren."

De bank benadrukt het belangrijk te vinden "dat iedereen zich welkom voelt bij onze coöperatie en daar hoort bij dat we discriminatie te allen tijden willen voorkomen."

Het document, laat de Rabobank weten, is destijds opgesteld "om te leren van een zeer beperkt aantal casussen waarin er terrorismefinanciering was vastgesteld. (…) Op basis van deze casussen heeft een klein aantal medewerkers mogelijke indicatoren gesignaleerd, die in veel gevallen overeenkwamen met zogenaamde 'red flags' zoals die waren opgesteld door nationale en internationale autoriteiten. Dit document werd gebruikt in de training van een kleine, gespecialiseerde groep medewerkers die de taak had om nader onderzoek te doen naar transacties die als mogelijk ongebruikelijk waren aangemerkt. Het betreft geen beleidsstuk en werd ook niet gebruikt door onze analisten in de reguliere transactiemonitoring."

Opvallend is dat de kanttekening die de bank nu maakt - dat de indicatoren gebaseerd zijn op een zeer beperkt aantal casussen - in het oorspronkelijke Rabobankdocument ontbreekt en er juist met stelligheid geschreven wordt over "klassieke patronen".

Luister vanmiddag om 14.00 uur naar Argos: 'Zo spoorde de Rabobank terroristen op' op NPO Radio 1.