Opkoopregeling boeren: 'Te grof en te vrijblijvend'

Sinds de Raad van State een streep haalde door de stikstofaanpak van de overheid, zoeken Den Haag en de provincies naarstig naar nieuwe manieren om de uitstoot drastisch omlaag te brengen. Daar is haast bij, om meerdere redenen. In 2025 moet veertig procent van de stikstofgevoelige natuur voldoende zijn hersteld. Daalt de uitstoot onvoldoende, dan dreigen nieuwe bouwstops in een al overspannen woningmarkt.

Speerpunt in de vernieuwde stikstofaanpak is de opkoop van boerenbedrijven in de nabijheid van kwetsbare natuurgebieden. Het Rijk stelt 350 miljoen beschikbaar, verdeeld over drie etappes. Voor de eerste 100 miljoen konden boeren zich officieel tot 1 maart dit jaar melden bij de provincies.

Uit een rondvraag door Argos blijkt de animo tot nu toe echter beperkt. In totaal toonden ongeveer 180 boeren interesse. In de ene provincie zijn dat er 40, in de andere provincie geen enkele. Daar komt bij dat niet alle aanmelders ook in aanmerking komen. In Friesland, een provincie met 40 piekbelasters, meldden zich bijvoorbeeld 21 boeren waarvan er zeven kwalificeren als piekbelasters.

Bestuurskundige Hens Runhaar (Universiteit Utrecht en Wageningen Universiteit) en onderzoeker Wim de Haas (Wageningen Environmental Research) temperden vorig jaar al de verwachtingen, toen ze in opdracht van de Tweede Kamer de opkoopregeling onder de loep namen.

"Wij hadden twee bezwaren: we vonden de regeling te grof en te vrijblijvend", vertelt De Haas. "Te grof omdat de regeling zich wel op kwetsbare natuurgebieden richt, maar daarbinnen niet op de meest kwetsbare gebieden. En te vrijblijvend in de zin dat provincies konden afwachten welke boeren zich aanmeldden. Dat zouden ook boeren kunnen zijn die relatief weinig stikstof op die gebieden deponeren." Runhaar vertelde eerder: "Daarmee is het uiteindelijke effect op natuurherstel, het doel van de regeling, ongewis."

Beroepsverbod

Een belangrijke drempel is het zogeheten beroepsverbod. Een boer mag wanneer hij zijn bedrijf laat opkopen niet elders in het land een veehouderij overnemen of een nieuw landbouwbedrijf met vee starten. Maar het is ook een emotioneel moeilijke keuze om te stoppen. "Zo'n bedrijf is vaak al jaren in de familie. Het is niet een stap die je zomaar zet. Ik sprak een boer die vertelde dat hij, als hij in de toekomst melkveehouder wil blijven, het gesprek moet aangaan met de provincie. Dan laat hij het emotionele los. Maar dan moet de provincie wel met een goed aanbod komen", aldus Argos-redacteur Astrid Vermeer.

Het beroepsverbod wordt de in de volgende twee etappes geschrapt, maar een ander obstakel blijft overeind. Meer dan de marktwaarde betaalt de overheid namelijk niet en een bedrijf dichtbij een natuurgebied is minder waard dan elders in het land. Dat maakt overstappen moeilijk. "Een taxateur kijkt ook naar wat de ontwikkelingsmogelijkheden zijn in een gebied. Stel twee bedrijven zijn precies even groot en even oud, dan zal de waarde van het bedrijf nabij een Natura 2000-gebied lager zijn", legt Marijn Dekkers - sectorspecialist Melkveehouderij bij Rabobank - uit. Dat zou betekenen dat de boer zelf geld moet bijleggen om een winstgevend bedrijf over te kopen.

Boeren meer geld geven is niet de oplossing, vindt de Haas. "De financiële vergoeding die in de regeling staat, komt op mij heel redelijk over. Iedereen heeft op een gegeven moment zijn prijs natuurlijk, maar om maar steeds nog meer en nog meer te gaan bieden..."

Voordat de volgende 250 miljoen van de regeling vrijkomt, evalueren het ministerie en de provincies de resultaten van de eerste lichting. Boeren dwingen te vertrekken is volgens het ministerie niet aan de orde. Vrijwillig vertrek blijft het uitgangspunt. "De hele stikstofaanpak is niet alleen boerderijen opkopen. Er is ook veel geld beschikbaar gesteld om te innoveren. Wij kunnen als overheid niet meer dan de marktprijs bieden. Voor sommige boeren is deze regeling aantrekkelijk en voor anderen niet."

Meer weten? Lees het uitgebreide artikel op de website van Argos.

Meer journalistiek speurwerk?

Argos is het onderzoeksjournalistieke programma van de HUMAN en VPRO. Je hoort Argos op zaterdag van 14.00 tot 15.00 uur op NPO Radio1. Terugluisteren kan via je favoriete podcastapp, of via de website van Argos. Volg Argos ook via Facebook, Twitter en LinkedIn.