Nieuw document over Srebrenica: dit is wat we nu weten

Sinds de val van Srebrenica in juli 1995, waarbij achtduizend Bosnische moslims om het leven kwamen, is er heel wat onderzoek naar de massamoord verricht. Veel aandacht is daarbij gegaan naar de vraag waarom de Nederlandse VN-militairen, die Srebrenica moesten beschermen, geen NAVO-luchtsteun kregen.

Ondanks het vele onderzoek komt er nog altijd nieuwe informatie boven tafel. Zo werd er begin deze week een document onthuld, dat vanuit het circuit van de inlichtingendiensten gelekt is. Het lijkt om een militair weekverslag te gaan, dat waarschijnlijk vlak na de val van Srebrenica – in het Nederlands – is opgesteld.

Wat opvalt aan het document is de volgende zin: “Daarnaast is beloofd dat de NAVO geen luchtaanvallen meer zou uitvoeren.” Deze zin lijkt erop te duiden dat de Nederlandse regering en defensietop op de hoogte waren van een besluit om niet de nodige NAVO-luchtsteun aan Srebrenica te geven.

Is dit inderdaad zo? Die vraag hebben Argos-journalisten Huub Jaspers en Maud van de Reijt deze week, met behulp van luisteraars, proberen te beantwoorden. Zij deden dit in het kader van “De Sprint”, de vaste onderzoeksrubriek van De Sportzomer op NPO Radio 1. In dit artikel vind je hun belangrijkste bevindingen.

Sprint-onderzoeker Huub Jaspers

Wie was er op de hoogte?

Om te beginnen de cruciale vraag: wie heeft dit document in juli 1995 gezien, of was in ieder geval op de hoogte van de informatie die erin stond? Eerder deze week werd al bekend dat Joris Voorhoeve, de toenmalige minister van Defensie, stelt dat de Nederlandse regering van niets wist.

Inmiddels heeft ook D66-politicus Bert Bakker, voorzitter van de parlementaire enquêtecommissie die onderzoek naar Srebrenica deed, laten weten dat hij nergens van op de hoogte was. Daarnaast hebben verschillende hoge militairen uit die tijd ontkennend gereageerd.

Tegelijkertijd geven alle betrokkenen aan dat het document belangrijke nieuwe informatie bevat, die nader onderzocht moet worden. Een mogelijke verklaring die verder wordt gegeven, is dat het document in militaire kringen heeft gecirculeerd, maar nooit de politieke leiding heeft bereikt.

Hoe dan ook: tenminste één persoon moet van de inhoud van het document op de hoogte zijn geweest, en dat is de auteur. Vandaar de vraag: wie is deze auteur eigenlijk?

Wie schreef het document?

De vraag wie de auteur van het stuk is kon deze week niet worden opgehelderd. Een belangrijk uitgangspunt bij het onderzoek naar deze vraag is dat het gelekte document waarschijnlijk door een Nederlandse NAVO-militair in Italië is opgesteld, maar de vraag is waar precies.

In eerste instantie dachten de Sprint-onderzoekers aan Villafranca, een NAVO-luchtmachtbasis waar in juli 1995 Nederlandse F-16’s gestationeerd waren. Generaal b.d. Jouke Eikelboom, die destijds de Nederlandse detachementscommandant in Villafranca was, gelooft dit echter niet. Hij denkt eerder aan een NAVO-hoofdkwartier in het nabij gelegen Vicenza.

Om die reden zijn de Sprint-onderzoekers verder te rade gegaan bij oud-luchtmacht-kolonel Arjen Koopmans, die de Senior National Representative van Nederland in Vicenza was. Maar ook Koopmans ontkent. Hij denkt dat het document niet door de luchtmacht, maar door iemand van de landmacht moet zijn opgesteld.

Bij gebrek aan verdere aanwijzingen ligt de vraag naar de auteur en de oorsprong van het gelekte document dus nog open. Maar er is tijdens deze onderzoeksweek ook nog heel wat andere informatie boven tafel gekomen.

Wat betekent het document precies?

Een belangrijk punt uit het gelekte document is de zin: “Daarnaast is beloofd dat de NAVO geen luchtaanvallen meer zou uitvoeren.” Dit lijkt tevens in lijn te zijn met de bevindingen uit de Argos-televisiedocumentaire Waarom Srebrenica moest vallen van vorig jaar.

Het is echter niet duidelijk wát precies met de term “luchtaanvallen” bedoeld wordt. In militaire kringen wordt er namelijk een onderscheid gemaakt tussen Close Air Support, een beperkt soort luchtsteun voor grondtroepen, en Air Strikes, een veel ruimer begrip dat ook bombardementen op vijandelijke doelen omvat die zich ver van het strijdtoneel bevinden.

Inmiddels heeft oud-kolonel Charles Brantz, destijds een hoge VN-commandant in Bosnië, twee VN-documenten met de Sprint-onderzoekers gedeeld. Uit deze documenten blijkt dat de Verenigde Naties in 1994 hebben vastgesteld dat Close Air Support niet helpt wanneer een enclave als Srebrenica tegen een vijandelijke aanval beschermd moet worden.

Volgens Brantz is het aannemelijk dat in het document niet over het als ontoereikend beschouwde Close Air Support wordt gesproken, maar over Air Strikes. Volledig uitsluitsel kan ook hierover echter nog niet worden gegeven.

Sprint-onderzoeker Maud van de Reijt

Hoe nu verder?

Het Sprint-onderzoek naar het geheimzinnige Srebrenica-document zit er nu op, maar daarmee is het onderzoek nog niet afgelopen. Zo zullen Huub Jaspers en Maud van de Reijt het bewuste document en hun bevindingen – met bescherming van de anonieme bronnen – delen met onderzoeksinstituut NIOD. En mocht jij mogelijk nog bruikbare informatie hebben voor de journalisten, dan kun je altijd contact opnemen via argos@vpro.nl

Het Srebrenica-onderzoek is onderdeel van De Sprint, een vaste rubriek van De Sportzomer die tussen 12.00 en 14.00 uur op NPO Radio 1 wordt uitgezonden. Het idee achter deze rubriek is om binnen een week tijd, met behulp van luisteraars, zoveel mogelijk informatie te krijgen over een bepaalde vraag. Op maandag wordt het Sprint-onderzoek aangekondigd, op woensdag volgt een tussenstand, en op vrijdag worden de resultaten gepresenteerd.

Eerder Sprint-onderzoek ging over de regels van intensive-careafdelingen en over een misbruikzaak met Eritrese asielzoekers.