Argos: illegale plantenhandel roeit wilde soorten uit

'Nauwelijks handhaving'

De panda, de tijger, de orang oetan. Als je aan bedreigde soorten denkt, denk je het eerst aan dit soort dieren. Maar veruit de meest bedreigde soorten op de planeet zijn planten. Meer dan 30.000 plantensoorten worden met uitsterven bedreigd, zoals traag groeiende cactussen, orchideeën of uiterst zeldzame coniferen.

En net zoals in ivoor, slangenhuiden of papegaaien, wordt ook illegaal gehandeld in beschermde planten. Interpol schat dat er wereldwijd voor 20 miljard dollar per jaar omgaat in de illegale handel in planten en dieren.

Op websites als eBay, maar ook in Facebookgroepen en op internetfora worden openlijk zeer zeldzame planten aangeboden. Maar hoe groot die markt precies is en hoeveel geld ermee gemoeid is, valt niet te becijferen, vertelt 'groene' criminoloog Tim Boekhout van Solinge in de reportage. "Het is wat makkelijker als je veel onderscheppingen hebt. Dan krijg je iets meer inzicht in die illegale markt (…) Er is nu nauwelijks handhaving, dus je kunt er gewoon heel makkelijk illegaal in handelen."

'Mensen moeten gedrag aanpassen'

De Nederlandse douane nam in 2019 negentien keer verzendingen in beslag, waarbij het bij meer dan de helft om plantproducten ging. In 2020 steeg het aantal inbeslagnames naar 86, waarvan ruim driekwart plantproducten. Ook elders in Europa stijgt het aantal onderscheppingen de laatste jaren, maar nog altijd geeft dat beperkt zicht op de schaal waarop er gehandeld wordt. De toezichthouder NVWA voert van tijd tot tijd gerichte acties uit, maar zegt op dit moment niet veel meer te kunnen doen met de capaciteit die ze hebben. "We kunnen achter iedere boom een handhaver zetten, maar het gaat om het gedrag van mensen. Dat moeten ze aanpassen."

Evolutiebioloog Gravendeel is het daar niet mee eens. Samen met studenten bioinformatica ontwikkelde ze een speciale zoekmachine waarmee ze systemistisch de handel in orchideeënknollen en de producten die daarvan gemaakt worden in kaart brengt. "Bijvoorbeeld: hoeveel er elke twee weken verhandeld wordt, wat ermee aan geld verdiend wordt, waar het de markt op gebracht wordt en waar het naartoe gaat. Dus ik denk dat de douane en de NVWA wel eens wat meer met dat soort machines moeten gaan werken."

Consumenten waarschuwen

Zelfde legden Gravendeel en haar team met die techniek bloot hoe groot de handel is in salep: een poeder dat gemaakt wordt van vermalen orchideeënknollen. Het is populair als grondstof in ijsjes en koffie, maar werd tijdens de eerste lockdown extra gewild vanwege de medicinale eigenschappen: salep helpt ook bij verhoudheid. "We hebben omgerekend dat jaarlijks meer dan 100.000 planten geoogst worden. Die kun je niet kweken, dus die komen uit het wild. Deze populaties zijn niet zo groot en dat betekent dus dat er lokaal heel veel van deze soorten verdwijnen. En als het eenmaal weg is komt het niet meer terug."

Gravendeel pleit ervoor dat websites als eBay en Marktplaats klanten actief gaan waarschuwen. In China gebeurt dat nu al. Klanten die op planten of plantproducten shoppen krijgen een banner te zien waarop ze worden gewaarschuwd dat de producten mogelijk een dubieuze herkomst hebben. Gravendeel: "We gaan de websites die we onderzocht hebben ons onderzoek toesturen en zeggen: werk met zo’n banner."

Alleen Marktplaats zegt dit te overwegen. Klanten worden nu alleen in de gebruiksvoorwaarden gewezen op de regels voor het handelen in planten. Wie illegale handel op de verkoopsite spot, kan dat melden. Zo’n melding komt dan automatisch bij de NVWA. Hoe vaak dat de afgelopen jaren is gebeurd, heeft de woordvoerder niet kunnen achterhalen.

Wil je meer weten over de duistere wereld van groene smokkel? Op de website van Argos vind je een achtergrondartikel over het onderzoek van Gravendeel. Kijk ook de video die we maakten over de rol die Nederlandse kwekers kunnen spelen in de strijd tegen illegale handel.