Gaat het slecht met de gezondheid van dieren? Dan óók met die van mensen

Bovenkerk is dier- en milieu-ethicus aan de Wageningen Universiteit en houdt woensdag de negende Els Borst-lezing met als titel One Health waarin ze haar visie geeft op hoe we ons zouden moeten verhouden tot de natuur om ons heen.

Tijdperk van pandemieën

Ontruimingen zoals die van de vogelgriep, maar ook onze laatste pandemie zijn volgens haar geen incidenten. Eerder onderzocht de Amerikaanse EcoHealth Alliance dat we een tijdperk van pandemieën ingaan. "En de oorzaak daarvan is de manier waarop we met dieren en het milieu omgaan", aldus Bovenkerk.

Ebola

De lezing die Bovenkerk geeft gaat over de verwevenheid van de gezondheid tussen mens, dier en milieu. Als voorbeeld geeft ze het ontstaan van het ebolavirus, dat een direct gevolg is van de verstoring van een ecosysteem.

Aan de bron van ebola staat palmolie, wat door producenten gebruikt wordt ontelbare producten van koekjes tot shampoo en waarvoor al jaren tropische (regen)wouden gekapt worden en vervangen door palmolie-plantages.

Ontstaan zoönosen

Deze tropische wouden waren voorheen het leefgebied van ondermeer vleermuizen, die nu tussen de mensen op de plantages naar voedsel zoeken. "Als deze beestjes gestrest raken, zijn ze heel vatbaar voor ziektes", vertelt Bovenkerk. "De vleermuizen gaan op zoek naar eten en bijten daar ook wilde dieren die weer worden opgegeten door de mensen op de plantages als bush meat."

Zo is ebola overgedragen van dier op mens en werd het daarmee een zogenaamde zoönose (infectie die van dier op mensen wordt overgedragen).

Groene woestijnen

Bovenkerk noemt landbouwgebieden met veel monocultuur (grote gebieden met dezelfde gewassen) zoals de palmolie-plantages in de tropen, maar ook de uitgestrekte graanvelden in Oekraïne, zogenaamde groene woestijnen. "Dat zijn ecosystemen met een lage biodiversiteit. Juist deze systemen zijn ongezond voor dieren en dus voor mensen."

Ratten en vleermuizen

Bovenkerk vertelt dat in deze gebieden de specialistische dieren – zoals bijvoorbeeld de reuzenpanda - als eerste uitsterven. "Wat overblijft zijn de generalisten. Dat zijn dieren die in veel verschillende gebieden kunnen leven, zich snel voortplanten en een korte levenscyclus hebben zoals vleermuizen en ratten."

Kenmerk van deze dieren is dat ze evolutionair gezien makkelijk vatbaarder zijn voor ziektes. "Dus wat overblijft is een onstabiel ecosysteem met dieren die heel vatbaar zijn voor ziektes en die dichtbij mensen leven."

'Stop bossenkap'

De mens is dus zelf de veroorzaker van zoönosen en pandemieën en om dit te voorkomen moeten we onze manier van leven veranderen, betoogt Bovenkerk. Het besef daarover is er volgens haar wel, maar toch stokt echte (systeem)verandering.

Volgens Bovenkerk moeten overheden beginnen met het ondertekenen van verdragen waarin wordt afgesproken géén bossen meer te kappen. "De prioriteit ligt bij de overheid die ook daadwerkelijk moet zorgen dat het niet meer gebeurt." Dit staat bijvoorbeeld in Nederland op gespannen voet met de miljoenen woningen die moeten worden bijgebouwd. "In mijn eigen buurt wordt een bos gekapt om een wijk aan te leggen", vertelt Bovenkerk.

Voedselvoorziening

Daarnaast moeten we structureel anders omgaan met onze voedselvoorziening. "In een ideale wereld wordt er heel anders met voedselproductie omgegaan." De monocultuur maakt plaats voor kringlooplandbouw en bijvoorbeeld voedselbossen waar verschillende gewassen bij elkaar staan en waar dieren tussen kunnen leven.

Dit is moeilijker oogsten voor onze machines, geeft Bovenkerk toe, maar het heeft ook voordelen. "De bodem is gezonder en het is op lange termijn veel duurzamer." Ook moeten we echt minder vlees gaan eten, omdat het houden van dieren voor vlees en melk ontzettend inefficiënt is. “Maar dat gaan we met de stijgende wereldbevolking juist intensiveren, we zouden het eigenlijk af moeten bouwen."