Hoe de nieuwste Pinokkio stil staat bij de meerwaarde van kunst

Twee weken geleden zag ik in de bioscoop Guillermo del Toro’s prachtige verfilming van Pinokkio. Een adembenemende hervertelling van het beroemde verhaal dat Carlo Lorenzini honderdveertig jaar geleden schreef.

Ik ken de vertelling over de marionet die tot leven komt en telkens als hij liegt zijn neus ziet groeien alleen van de Disneyfilm die al in 1940 verscheen. Als kind zag ik Disney’s Pinokkio samen met mijn grote broer, in een verder vrijwel lege bioscoopzaal in Utrecht. Mijn moeder moest boodschappen doen en dacht dat ze ons een plezier deed. Ik herinner mij vooral dat ik verschrikkelijk moest huilen toen Pinokkio zich met de verkeerde mensen in liet, dat mijn grote broer mij zo goed en kwaad als het kon probeerde te troosten en dat onze moeder zich na afloop heel erg schuldig voelde.

Wat de hervertelling van Guillermo zo indrukwekkend maakt zijn niet alleen de virtuoze driedimensionale animaties van coregisseur Mark Gustafson. Wat mij vooral trof was de beslissing om het sprookje te laten spelen ten tijde van het Italiaanse fascisme.

De film opent op het moment dat houtsnijder Geppetto met zijn zoon, van vlees en bloed, de laatste hand legt aan een levensgrote crucifix in de plaatselijke kerk. Plotseling klinkt er geronk van bommenwerpers, Geppetto vlucht met zijn zoon de kerk uit, maar die rent weer naar binnen om een dennenappel te halen die hij eerder die dag gevonden had. Op dat moment verwoest een bom de hele kerk. Alleen de dennenappel rolt naar buiten. Geppetto heeft de explosie overleeft, zijn zoon is dood en opnieuw zat ik met natte ogen in de bioscoop. Verscheurd door verdriet begraaft Geppetto de dennenappel bij wijze van graf.

15 jaar later, als de zaden zijn uitgegroeid tot een imposante boom, realiseert Geppetto zich dat de tijd de pijn niet geheeld heeft. Woedend hakt hij de boom om. In een roes van alcohol wanhoop en verdriet snijdt hij een pop uit het net gekapte hout.

Wanner die pop, Pinokkio dus, tot leven komt, wil hij dat het ding even perfect is als zijn zoon. Hij wil zijn nieuwe kind naar school sturen, maar de kapelaan is daar niet van gediend. Bovendien blijkt de pop onnozel en in het bezit van een heel eigen karakter.

In wezen gaat de film van Guillermo over de vraag waar kunst uit bestaat en wat die teweegbrengt, de vraag of de kunstenaar, Geppetto, controle heeft over dat wat hij verzint, en of hij van een kunstwerk kan eisen dat het hem de troost geeft die hij zoekt.

Wat volgt is een wild avontuur, waarin Geppetto niet alleen moet erkennen dat de pop die hij gemaakt heeft hem teleurstelt, maar dat de marionet zonder touwtjes hem ook nog eens in gevaar brengt.

Als Pinokkio is weggelopen en zich heeft aangesloten bij het circus, mag hij optreden voor Mussolini. In plaats van zich netjes te gedragen en de grote leider te amuseren door hem dat te geven wat hij wenst, besluit de pop een liedje over poep te zingen. Il Duce is not amused.

Net als zijn schepper heeft Pinokkio ook voor het gezag geen enkel respect. Pinokkio en Geppetto moeten vluchten. En tijdens hun vlucht ontdekken ze dat de neus van Pinokkio, die groeit als hij liegt, ook gebruikt kan worden als wapen, en als ladder om te ontsnappen als het er echt op aan komt.

De New York Times, noemde in een recensie, de film: politiek onsamenhangend en slecht getimed, aangezien het fascisme in Italië net weer aan de macht is. De krant verwijt de makers dat de film "de verschrikkingen van die periode niet verklaart en in plaats daarvan grotendeels de moorddadige ideologie van het fascisme als versiering gebruikt."

Een van ‘s werelds meest gezaghebbende kranten, wilde met andere woorden, dat Pinokkio, zich fatsoenlijk gedraagt. Gelukkig had de pop ook daar schijt aan.