'In Benin zijn overal resten van het slavernijverleden te vinden'

Reizen per vrachtschip

Ik reis graag per vrachtschip. Niet vanwege vliegschaamte maar uit meuteangst. Volle vertrekhallen, lijdzaam in verankerde, geschakelde stoelen naast vreemden het vertrek van een vertraagd vliegtuig afwachten ontneemt adem. Meer dan dertig jaar geleden voer ik naar Benin. In de beslotenheid aan boord van het schip was er volop ruimte voor rust, lezen, overpeinzing.

Onuitwisbare indruk

Een eerder bezoek aan het West Afrikaanse land, ingeklemd tussen Togo en Nigeria, maakte een onuitwisbare indruk, maar vervreemdde me van een vriendin.

Aafke liep in Suriname coschappen en ik introduceerde haar bij familie daar. Afgestudeerd werd ze uitgezonden door Memisa, een katholieke medische organisatie als directeur van een hospitaaltje, zo’n 350 kilometer ten noorden van de Beninese hoofdstad Cotonou. Halsoverkop werd ze gynaecoloog, traumatoloog, internist, chirurg ten behoeve van talloze patiënten. Beninezen waren ontoegankelijk, kil, schreef ze teleurgesteld, anders dan de gastvrije, graag fuivende Surinamers die ze leerde kennen. Op een verdiend verlof in Amsterdam vroeg ze me mee naar Benin in de hoop dat ik, tegenwoordig geclassificeerd als mens van kleur, het ijs kon breken. De ene neger is de andere niet, zweeg ik, maar ging mee.

Eind jaren tachtig. Aids teisterde Afrika. Ik zie nog een zieltogend meisje aan de rand van het hospitaalerf, zwanger, onder de zweren, verdacht van syfilis. De dokter volhardde in de gedragslijn van nonnen, pleegzusters en jungledokters die haar waren voorgegaan. Abortus was taboe. Net als condoomgebruik. Het meisje werd van het erf verwijderd. Ik was getuige van een liesoperatie. Opeens opende de patiënt zijn ogen en kromde zijn tenen. Het hospitaaltje beschikte niet over een anesthesist. De plaatselijke verdoving werkte niet in de onderste huidlagen. Tuurlijk voelt hij het, legde de dokter uit, maar deze mensen hebben een andere pijndrempel dan wij. Onthutst voelde ik me wegglijden van haar wij-gevoel.

Confrontatie met slavernij geschiedenis

Een bezoek aan het historisch paleis van Abomey was op een andere manier overrompelend. Uitgezonderd van een koningszetel die op mensenschedels rustte, waren de kunstwerken door replica vervangen. De originelen bevonden zich in Parijs. De gids van het koninklijk complex vertelde over Amazones, meedogenloze vrouwelijke krijgers. Hij deelde onbevangen mee dat slavernij tot de Fon cultuur hoorde en ver voor de koloniale tijd bestond. En dat het krijgsgevangenen waren die aan de blanken werden verkocht. Een bezoek aan Ouidah, de spirituele hoofdstad van de voodoo, het koningshuis van Porto-Novo, uitentreuren werd ik geconfronteerd met slavernij geschiedenis. Benin had van die handel meegeprofiteerd, maar was verworden tot een arm ontwikkelingshulp afhankelijk land waar blanken, die tegenwoordig witten heten, hun goede bedoelingen uitventen.

Terugdenkend aan mijn reiservaringen zou ik het onlangs door de gemeente Amsterdam tot kwartiermakers gepromoveerd koppel Leerdam en Brandon, dat zich vastbijt in de Nederlandse koloniale tijden en een slavernij museum bepleit, verzoeken Benin in hun streven te betrekken en voor inspiratie naar het land te reizen. Niet vluchtig per vliegmachine, maar traag, met een vrachtschip, zoals ik destijds deed.