'De FIFA moet berouw tonen voor de slavernij in Qatar'

Toen ik vijfentwintig jaar geleden begon aan een roman, die als thema had de doorwerking van de slavernij, las ik een groot aantal boeken en andere publicaties die me een beeld verschaften van de transatlantische slavenhandel, de driehoeksvaart, de plantage economie in Suriname en op de Caribische eilanden. Er was heel veel literatuur van historici beschikbaar, vaak nogal academisch getoonzet.

Je moest willen en zoeken

Maar ik zocht ook naar andere teksten. Ik vond uiteraard Oronooko van Aphra Behn. In menig opzicht een bijzonder boek. Gepubliceerd in 1688 wordt het weleens gezien als de eerste roman in de Engelse literatuur en dan ook nog geschreven door een vrouw, en dan ook nog over slavernij. Ik las de Afrikaanse brieven van Willem van Focquenbroch, die van 1668 tot zijn dood in 1670 in Elmina de WIC diende. Een eeuw later schreef Elisabeth Maria Post de roman Reinhart, opnieuw een duidelijke literaire stellingname: black lives matter.

In Engeland publiceerde in het revolutiejaar 1789 Olaudah Equiano zijn Interesting Narrative. Hij werd geboren in Nigeria in 1745, gekidnapt als 10 jarig jongetje en vanaf dat moment in slavernij gehouden tot hij zichzelf wist vrij te kopen en uiteindelijk een gerespecteerd lid werd van de Engelse samenleving en drijvende kracht in de abolitionistische beweging. Het is een genuanceerd en naar de traditie van de tijd avontuurlijk verhaal over de manier waarop een mens overleeft in moeilijke omstandigheden en zijn gevoel voor eigenwaarde behoudt.

Verder las ik over slavenopstanden, van Tula op Curacao, Toussaint l'Ouverture op Haiti, en over strijders voor burgerrechten als Marcus Garvey, William Du Bois, Anton de Kom. Ik las het overweldigende, lange gedicht Omeros van Derek Walcott. Hiermee wil ik vooral zeggen: voor wie wilde en voor wie zocht was er een vracht aan kennis en aan teksten beschikbaar van verschillende kanten en vanuit verschillende perspectieven. En precies dat was het: je moest willen en zoeken.

Slavernij bestaat nog steeds

Veel veranderde in de afgelopen vijfentwintig jaar. De hoeveelheid beschikbare kennis is gegroeid. De toegankelijkheid van de bronnen ook. De slavenregisters in Suriname zijn gedigitaliseerd. Veel meer mensen weten wat er gebeurde en hoe en wie wat deed.

Een ding is niet veranderd. Er bestaan nog steeds vormen van slavernij. In de sweatshops van Bangladesh, bij de bouw van voetbalstadions in Qatar, onder Filippijnse au-pairs in rijke gezinnen, en op zoveel andere plaatsen. En hoewel ik daar persoonlijk niet verantwoordelijk voor ben, rust op mij wel de plicht uit te kijken bij wat ik koop. En ik hou van voetbal, maar dat WK in Qatar? Daar zal de Fifa later een heel berouwvol boek over moeten laten schrijven.