Hoe zit het met de intenties achter het bijna pornografische 'l'origine du monde'?

In 1866 nam de Franse schilder Gustave Courbet van de Turks-Egyptische diplomaat Khalil-Bey een opdracht aan. Courbet staat bekend om zijn vrij somber getoonzette schilderijen van het dagelijkse leven in de negentiende eeuw, en van fraaie portretten in donkere tinten. Het gigantische doek Begrafenis in Ornans bezorgt je als bezoeker van het Musee d'Orsay in Parijs een rilling. Je zal dat maar in je eetkamer hebben hangen.

Minnares

Het schilderij waartoe Khalil-Bey de opdracht gaf is evenmin geschikt voor de eetkamer. Ook in de slaapkamer zou ik het niet willen hebben, maar in het Turks-Egyptische slaapvertrek van de vrolijke diplomaat zal het wel degelijk een ereplaats hebben gekregen.

Het is een intiem portret van zijn minnares. Sinds 1995 hangt het in het Musee d'Orsay en al verzekert de preutse omschrijving ons dat het schilderij zeker de pornografie ontstijgt, het is toch geschilderd vanuit een klassiek pornoperspectief: de camera staat zo'n beetje tussen de gespreide benen van een vrouw, het licht vol op het geslachtsdeel en legt genadeloos elk detail vast. Centraal staat de vulva, ternauwernood verscholen achter wat nu een onmodieuze bos schaamhaar is.

Perfect

Museumbezoekers kunnen zich verbazen over de onderwerpkeuze, de uitwerking is boven iedere kritiek verheven. Kleurgebruik, huidweergave, het is allemaal even perfect. Ergens bovenin het schilderij leunt het hoofd van de minnares in extase achterover, haar efemere nachthemd heeft ze opgetrokken tot boven haar borsten. Of is door de minnaar omhoog geschoven. Het is de blik van de gretige minnaar waarmee we ook kijken. De titel: l'origine du monde, hier komen we allemaal vandaan, is een nauwelijks verhuld excuus, bijna ironie.

Een van de laatste eigenaren voordat het schilderij als betaling van erfrecht aan het museum toeviel was de psycho-analyticus Jacques Lacan. Wie weet heeft het bij hem in de spreekkamer gehangen net boven de divan waarop analysanten hun leven terugspoelden tot aan het onvermijdelijke confronterende moment van de moederschoot.

Mijn associatie is toch ook de volgende. Niet minder huiveringwekkend. Net buiten beeld zien we de blinkende beugels waarover de minnares haar benen zal slaan in die hulpeloze toestand, die bijna elke vrouw kent en verafschuwt, gedwongen tot de overgave die is voorbehouden aan de minnaar en niet aan de gynaecoloog. Toch moet het. Degene die recht en klinisch in haar vulva kijkt richt een ijskoude eendenbek als een pistool, die zometeen genadeloos de vagina in zal glijden.