Zullen we ruw ontwaken uit de neoliberale droom?

Gabriël van den Brink groeide op aan de rand van Nederland. "Ik was in mijn jeugd niet echt thuis in de samenleving. Mijn vader was kunstschilder en op mijn school zaten allemaal boerenkinderen. Dat was een conflict." Maar daardoor leerde hij hoe belangrijk het is om naar mensen te luisteren die niet in je eigen kring zitten.

Hij ging studeren in Nijmegen waar hij geïnspireerd raakte door Marxistische ideeën. Hij verdiepte zich in geschiedenis, antropologie en filosofie. "Ik probeerde mee te doen met de elite maar tegelijkertijd mijn ziel niet te verkopen."

Modernisering

Eén van de onderzoeken van Van den Brink gaat over de Eindhovense wijk Woensel. Hij onderzocht hoe deze wijk – rond de opkomst van Philips – kon groeien en moderniseren. Hij ontdekte: economische krachten zijn van belang maar er is zo veel meer. "Culturele, geestelijke en morele processen spelen een veel belangrijkere rol in het leven van mensen dan economische drijfveren."

Hij viel door deze conclusie van zijn Marxistische geloof af. "Ik was overtuigd dat modernisering vooral door economische krachten zou zijn voortgedreven, maar ontdekte dat het anders zat." Zijn geloof in feiten is groot, veel groter zijn geloof in zijn persoonlijke overtuigingen. "Je moet de feiten nooit loslaten, ze doen er altijd toe, ook in de filosofie."

Marxisme en neoliberalisme

Hoewel het twee compleet verschillende politieke stromingen lijken, hebben het marxisme en het neoliberalisme veel overeenkomsten, vertelt Van den Brink. "Los van de uitkomst denken ze dat markt, marktkracht en marktpartijen de kern vormen van het sociale leven; dat economie voor dynamiek en vooruitgang zorgt." Maar volgens zijn onderzoek zijn er andere factoren van veel groter belang.

Keerpunt

In 2012 begon Van den Brink met een onderzoek naar idealen. "Je ziet dat mensen soms egoïstisch zijn maar tegelijkertijd ook heel veel voor elkaar over hebben. Zo zijn er veel coöperaties opgekomen: in de energie, in de zorg, voor stedelijk groen." Deze spontane initiatieven ontstonden volgens hem als (tegen)reactie op de marktdynamiek. "Als marktdynamiek en egoïsme veel kansen krijgt, dan ontstaan er vanzelf ook gildes, politieke partijen, vakbonden of coöperaties.”

Het collectieve neemt nu toe, ziet hij. "Het zoeken naar gemeenschappelijkheid zit zo diep in de mens dat dat steeds weer opnieuw automatisch opkomt. Mensen doen dat nu op kleine schaal, in hun eigen omgeving. De menselijke maat speelt een belangrijke rol. Het moet weer fysiek zijn, tastbaar."

Het uitsluitend inzetten op de kracht van de markt, op groei en op het liberalisme, kan werken. "Maar voor eventjes, op een gegeven moment slaat het weer om. Dan staan er weer mensen op het Malieveld, dan dragen mensen gele hesjes, en wordt er voor een Brexit gestemd."

Alles van Nooit Meer Slapen terugluisteren?

Terugluisteren kan via jouw favoriete podcast. Nooit Meer Slapen is hét cultuurprogramma van de VPRO. Elke maandag- tot en met vrijdagnacht tussen 00.00 en 01.00 uur hoor je een diepgravend gesprek over cultuur, literatuur, film, muziek, theater of kunst.