'Vreugde moet je in je eigen hart zoeken'

De vreugde in je hart

Nu tien jaar geleden, vlak voor de Kerst, is mijn moeder overleden. Ik zou morgen naar Tallinn vertrekken, mijn zuster zou uit Moskou overkomen, we zouden die dagen samen zijn, we zouden samen haar graf bezoeken. Maar in plaats van een ontmoeting wordt het een column met herinneringen.

Mijn moeder heeft het klaargespeeld om in de meest sneeuw rijke winter sinds vijftig jaar te overlijden. Ons vliegtuig kon net tussen twee sneeuwstormen door landen. Mijn moeder leefde nog, haar doodstrijd was nog niet gestreden en de wereld mocht het weten. De hemel stortte tonnen sneeuw over de aarde uit, zoveel dat de moderne sneeuwruimers het niet aankonden. Overal manshoge sneeuwhopen, meterslange ijspegels die vervaarlijk van de dakgoten neerhingen, afgezette straten met bovenop de daken mannen die met spades de sneeuw naar beneden gooiden; verlamd, stapvoets rijdend verkeer; automobilisten die uit de sneeuw moesten worden uitgegraven.

Egale witte vlakte

De begraafplaats was in een egale witte vlakte veranderd. Met veel moeite, tot aan ons middel door de sneeuw wadend, konden we het graf van mijn vader vinden om daarnaast de plek voor mijn moeder te markeren. Een vrouw van de begraafplaats wierp met de zwaai van een ervaren speerwerpster een lange stok op die plek, voor de grafdelvers, zodat mijn moeder straks naast de juiste man kwam te liggen.

In slippende taxi’s reden we door de chaotische stad op zoek naar zes meter witte stof voor een lijkwade voor mijn moeder. Ze was Tataars en ze kreeg een islamitische begrafenis. Eerst gewassen door twee oudere Tataarse vrouwen, dan kunstig in dat witte gewaad gewikkeld. Haar kist werd ten grave gedragen door vier jongens van de moskee. Haar teraardebestelling werd begeleid door een Koranverzen lezende moellah.

Leven van mijn moeder

Maar nu wil ik het over het leven van mijn moeder hebben. Volgens de profeet Mohamed moet je vreugde in je eigen hart zoeken. Zo denk ik er ook over. Maar mijn moeder hoefde daar helemaal niet naar te zoeken, want ze had die vreugde al in haar hart. Zag mijn vader in de zee een plasje water, dan riep zij dat je in een plasje water de zee kon zien. Ondanks alle ellende die ze in de oorlog had meegemaakt beschouwde ze zichzelf als een gelukkig mens. Want haar belangrijkste twee dromen waren uitgekomen. Ze was lerares geworden en ze had twee dochters gekregen, die ze soms, in een verheven staat van zijn en ten overstaan van anderen, haar twee ballades noemde, tot licht afgrijzen van die dochters.

Mijn moeder heeft altijd keihard gewerkt, ze had op een gegeven moment twee banen, op een middelbare en op een avondschool. Hoe ze dat allemaal klaarspeelde in een land waarin aan alles tekort was, zonder stofzuiger, zonder wasmachine, zonder opa’s en oma’s, blijft voor mij nog altijd een raadsel. Toch heb ik me toch nooit hongerig, dorstig, verlaten of verwaarloosd gevoeld. Je kunt de liefde ook op afstand voelen en bovendien werkten in de Sovjetunie alle moeders.

Mijn moeder had niet alleen de vreugde in haar hart, ze kon die ook delen. In het door de Russen bezette Estland is het haar gelukt om haar Estse leerlingen de liefde voor de Russische literatuur, in feite de literatuur van de onderdrukker, bij te brengen. En daar stonden ze, haar allereerste leerlingen, vijfenvijftig jaar later, op de begraafplaats tot over hun knieën in de sneeuw, naast de prevelende moellah, mijn moeder te herdenken.

Niets missen van OVT?

Hou dan de website van OVT in de gaten, of volg het programma via Facebook en Twitter.