Wat betekent 'genocide', en waar komt de term vandaan?

Betekenis van 'genocide'

In 1944 werd het boek Axis Rule in Occupied Europe gepubliceerd, geschreven door de Pools-Joodse linguïst en jurist Raphael Lemkin. Daarin werd de term genocide voor het eerst gebruikt. Het woord is een samenvoeging van het Griekse 'genos' –volk, ras of stam– en het Latijnse begrip voor moord.

"De term moest internationaal gangbaar worden voor een misdrijf die we allemaal kennen: de vernietiging en uitroeiing van bepaalde bevolkingsgroepen", aldus Bouwknegt. "Het Nederlands had daar een woord voor, 'volkerenmoord', het Zulu heeft er zelfs een woord voor ‘izwekufa’. Er zijn dus verschillende woorden, maar hij had eigenlijk de internationale term gemunt."

Holocaust

Lemkin spreekt in zijn definitie van genocide over een gecoördineerd plan van verschillende acties, met als doel om "uiteindelijk de vernietiging van essentiële fundamenten van het leven van nationale groepen te vernietigen". Volgens Bouwknegt ontleent Lemkin zijn omschrijvingen voor de term mede aan zijn directe ervaringen met de Holocaust waarin hij zelf meer dan 47 familieleden verloor. "Hij beschreef wat er gaande was, en hij baseerde zich ook op allerlei decreten en een wetgeving die uh uitgevaardigd was door het nazi-regime sinds 1933. Maar hij keek ook terug op eerdere historische gebeurtenissen."

Heeft genocide een plan nodig?

Wanneer in 1948 het Genocideverdrag wordt opgesteld, spreekt de Verenigde Naties over een internationaal misdrijf dat gaat over "de ontzegging van het recht van bestaan van een gehele menselijke groep". Volgens Bouwknegt werd de term daarmee iets aangepast ten opzichte van de definitie van Lemkin. "Lemkin had het heel erg over het gecoördineerd plan. Daar komt ook het idee vandaan –en dat is eigenlijk een misvatting– dat genocide een plan nodig heeft. De Conventie spreekt niet meer over een plan, maar over de doelmatigheid."

Koude Oorlog

Na de Tweede Wereldoorlog, vertelt Bouwknegt, heeft de Koude Oorlog er lange tijd voor gezorgd dat er nauwelijks uitspraken werden gedaan over genocide. "Die periode kenmerkt zich wel door extreem massaal geweld tegen bevolkingsgroepen, maar niemand wil daar wat tegen doen." Na de val van de muur, en de grote volkerenmoorden die enkele jaren later in Rwanda en Joegoslavië plaatsvinden, bogen gerechtshoven en parlementen zich steeds vaker over mogelijke genocides. Zo zijn er sindsdien uitspraken geweest over Rwanda, Joegoslavië, Cambodja, Irak, en Islamitische Staat.