Paus opgegraven om rechtszaak bij te wonen: 'Het stonk een uur in de wind'

Voor de bizarre rechtszaak die beter bekendstaat onder 'de kadaversynode', moest Paus Formosus opgegraven worden. Formosus was namelijk al overleden en begraven. Maar terechtstaan moest hij, dus zo geschiedde.

"Formosus was een paus die het vijf jaar uitgehouden had, wat voor die tijd eigenlijk een grote prestatie was", zegt Bosman. "Normaal gesproken hielden ze het daar maar één of twee jaar vol." Sowieso werd iedereen destijds niet 90 en pausen werden vaak gekozen als ze al wat ouder waren, maar Bosman weet te vertellen dat historici niet denken dat alle pausen overleden aan natuurlijke oorzaken. "De elkaar de tent uit vechtende Romeinse familie's hebben sommige kandidaten misschien wel geholpen om een kort pontificaat te hebben", zegt Bosman.

Geëxcommuniceerd en toch in ere hersteld

Toen Formosus nog geen paus was, werd hij door de toenmalige paus geëxcommuniceerd. Dat wil zeggen: hij werd de kerk uit gezet. "Dat is het ergste wat kon gebeuren als katholiek", vertelt Bosman, "want dat betekende letterlijk dat je de kerk uit werd getrapt." Dat was voor Formosus nogal een carrière-breuk: hij was destijds bisschop.

Smekend op zijn knieën wendde Formosus zich tot de paus, maar de kerkdeuren bleven voor hem gesloten. Gelukkig voor hem was hij niet voor eeuwig verbannen: de opvolger van de paus die hem excommuniceerde, zorgde dat Formosus in ere werd hersteld.

De Franken en de Duitsers

Elke paus leek namelijk een andere koers te varen, "waar de ene meer gesteld was op de invloed van de Franken, was de ander meer voor de invloed van de Duitsers. Elke paus ongeveer, flipte dat heen en weer. Dus, als je door paus A geëxcommuniceerd werd, was er een statistisch gezien nogal hoge kans om in ere hersteld te worden door paus B." Paus C kon echter weer de koers varen die paus A ooit had ingezet.

Maar, paus C was in dit geval Formosus zelf. Veel heeft hij niet gedaan in zijn tijd als paus, vertelt Bosman: "Daarvoor zat hij te kort op de stoel van Petrus." Daarnaast waren pausen over het algemeen meer bezig met het vergroten van hun macht ten opzichte van andere kandidaten, dan met het verbeteren van de wereld.

In pauselijk gewaad op de pauselijke stoel

In 896 kwam Formosus te overlijden. Normaal eindigt het verhaal natuurlijk hier: maar Formosus' leven was nog niet helemaal klaar. Toen in 897 paus Stefanus VI op de stoel van Petrus zat, besloot hij zijn politiek vijandige voorganger alsnog door het slijk te halen. Bosman: "Formosus stond aan de kant van de Franken, Stefanus was was voor de Duitsers. Stefanus wilde zijn politieke positie verstevigen." En zo werd Formosus terechtgesteld.

Bosman: "Zoals wij katholieken dat doen, dat willen wij graag aanschouwelijk maken. Alleen een proces zonder de gene die beschuldigd is, vonden we niet een goed idee. Dus Stefanus heeft Formosus op laten graven en op de pauselijke stoel in de Sint-Jan van Lateranen gezet. Formosus zat daar in pauselijk gewaad met een tiara op het hoofd en er was een diaken aangewezen om het woord voor hem te doen." Volgens verhalen zat er nog wel wat vlees op de botten vertelt Bosman, "maar dat maakt het qua geur niet beter."

Drie vingers minder en terug het graf in

Formosus werd beschuldigd van meineed, van 'een stuk of wat overtredingen tegen het kerkelijk recht' en hij werd beschuldigd van - en dat is het ergste volgens Bosman - dat hij een leek was die tot bisschop gewijd was, en dus niet de noodzakelijke tussen-wijdingen had ontvangen, "dat was een no-no in die tijd", legt Bosman uit.

Maar, hoe werd deze man die al zeker een jaar dood was, gestraft, kun je denken. Bosman: "Van zijn rechterhand werden de drie zegende vingers afgehakt en alle pauselijke handelingen van Formosus werden nietig verklaard." Vervolgens werd hij opnieuw begraven, maar nu in een graf voor vreemdelingen. Daarna werd hij toch weer opgegraven en in de Tiber gegooid.

Eind goed al goed?

Toen vrome katholieke mannen het lijk uit de Tiber haalden, waren de Romeinen zo boos op Stefanus dat het heilige lichaam van Formosus zo werd mishandeld, dat ze de paus gevangen namen en wurgden in de cel. Oftewel: het loopt met iedereen in dit verhaal slecht af. Of, zoals Bosman zegt: "Iedereen gaat dood en niet fijn."

{podcast audio="142711" caption="#5 - Het jaar 897" }

Jaren die ook Geen Lieverdjes Waren - JGLW

We zijn ongeveer halverwege 2020 en we kunnen nu eigenlijk al wel zeggen: dit jaar gaat de geschiedenisboekjes in als een venijnig jaar. Ieder jaar heeft natuurlijk z'n schaduwzijde, in JGLW bespreken Wouter Bouwman en Roelof de Vries de rafelrandjes van een jaar dat achter ons ligt.