Nieuwe Netflix-serie over zelfdoding onder jongeren: hoe gevaarlijk is dat?

Dat is het. Heel de insteek van de nieuwe Netflix-serie 13 Reasons Why, naar de gelijknamige bestseller van Jay Asher. In dertien afleveringen horen dertien schoolgenoten, in de stem van Hannah Baker zelf, waarom ze verantwoordelijk zijn voor haar zelfmoord. Een gedicteerde zelfmoordbrief, opgenomen op cassettebandjes. Deze week waren GGZ-psycholoog Daan Creemers en filmmaker en psycholoogIngrid Kamerling te gast in het NPO Radio 1-programma De Nieuws BV, om over de thema’s van 13 Reasons Why te praten.

Hannah, gespeeld door Katherine Langford, is een spontaan, slim, grappig meisje. In de serie verschijnt ze uitsluitend in flashbacks, aangezien het verhaal zich een week na haar zelfmoord afspeelt. De cassettebandjes worden anoniem afgeleverd bij klasgenoot Clay (Dylan Minnette), vanuit wiens oogpunt de serie wordt verteld. Hij komt erachter dat hij een van de reasons why is, en hij moet ervoor zorgen dat de bandjes na hem bij de volgende ‘verantwoordelijke’ worden afgeleverd.

In de eerste aflevering zoent Hannah met een jongen die een compromitterende foto van haar maakt en die vervolgens aan z’n vrienden toont. De foto staat, zoals dat tegenwoordig gemakkelijk gaat, in een paar minuten op vrijwel elke telefoon in het schoolgebouw. De scène waarin Hannah tijdens een les wordt omringd door het geluid van pingende telefoons en beschuldigende blikken is erg ongemakkelijk om te zien. Het is de eerste in een reeks vernederende gebeurtenissen die Hannah uiteindelijk tot zelfmoord drijft.

0 redenen

Volgens psycholoog Daan Creemers stijgt het percentage van zelfdoding onder jongeren, en met name onder meisjes. 13 Reasons Why is daarom relevant en misschien wel noodzakelijk. Maar Creemers is niet alleen maar tevreden over hoe de serie het onderwerp behandelt. “Wat ik persoonlijk mooier had gevonden, was als uiteindelijk toch zichtbaar was geworden dat men eruit kan komen”, zei hij in De Nieuws BV. “Dat het lijden voorbij kan gaan en dat je terug kunt kijken naar het irreële karakter van de gedachten die op een gegeven moment dominant zijn.”

De voornaamste kritiek die 13 Reasons Why krijgt, is dat Hannah Bakers zelfmoord wordt geromantiseerd. Dat er te veel nadruk wordt gelegd op het why. Terwijl de redenen – hoeveel er ook van zijn – er niet toe doen. Zelfmoordpreventie-deskundigen zullen je juist vertellen dat er geen enkele reden is om het te doen, laat staan dertien. En het idee dat overlevenden medeplichtig of zelfs verantwoordelijk zouden zijn – het hele idee achter de serie – is minstens zo schadelijk.

Los van de morele kwesties wordt het verhaal ook iets te elegant in beeld gebracht. Het is de ultieme wraakfantasie van een depressieve tiener: wat zullen jullie spijt krijgen als jullie mijn bandjes hebben gehoord. Het was niet misplaatst geweest als de serie wat minder glansde – als de lelijke, wanhopige kanten van depressie wat meer aandacht kregen. Voorbeeld: Hannah spreekt haar zelfmoordbandjes in met een heldere, gearticuleerde stem en met felroze lippenstift op. 13 Reasons Why voelt te sensationeel en te glamorous. Behalve de scène waarin ze haar polsen doorsnijdt, die is dan wél weer vreselijk expliciet – wat ook voor controverse zorgde.

Copycats

“We weten uit onderzoek dat door het expliciet in beeld brengen van methodes van suïcide het beeld een romantisch randje kan krijgen”, zei Creemers daarover. Ingrid Kamerling, die een film heeft gemaakt over de zelfdoding van haar zusje Vivian, beaamt dit. “Het lastige eraan is dat ik niet zo goed weet hoe jongeren erop reageren die zelf ook met dit soort gedachten rondlopen. Dat vind ik gevaarlijk, want als díe jongeren dit zien, en dan met name die heftige scène aan het eind, kan het tot copycat-gedrag leiden.”

13 Reasons Why waagt zich aan een ingewikkelde balanceer-act. Je kunt, uit angst om anderen over de streep te trekken, niet te veel tonen. Maar tegelijk moet er over zelfmoord onder jongeren, en met name hoe het te voorkomen, meer bekend worden. Het is te hopen dat weinig mensen zich herkennen in Hannah, en meer zich in de dertien jongeren die alles over zouden hebben voor een tweede kans om wat aardiger te zijn.

Ingrid Kamerlings film, Vivian, Vivian - In het hoofd van mijn zusje, draait momenteel door heel het land. Klik hier voor meer informatie.