Hartmut Haenchen wordt benoemd tot ere-dirigent van het Nederlands Philharmonisch Orkest

"Dit orkest was aan de ene kant mijn redding. Ik mocht de DDR ontvluchten en aan de andere kant was het een fusieorkest met ontzettend veel problemen, die ik als chef moest oplossen. Ik had verwacht dat ik mijn driejarig contract niet zou kunnen verlengen", zegt Haenchen in NOS Met het Oog op Morgen. Toen Haenchen als dirigent bij het Philharmonisch Orkest begon, moest hij mensen ontslaan en onpopulaire maatregelen treffen. "We werken nu 38 jaar samen, dus blijkbaar is het toch en succes geworden."

Een Duitse dirigent in Nederland

Haenchen groeide op in de DDR en is daar ook opgeleid tot dirigent. Hij moest erg wennen aan Nederland. "Het is een hele andere cultuur van samenwerking. In het begin was het een kwestie van discipline. Dat is nu helemaal anders, als ik nu terugkom, voel ik me helemaal thuis." Vroeger ontbrak er discipline, vertelt Haenchen. "Het was een beetje kijken, wat we nu gaan doen en niet zo van: we gaan er voor. Het is ook niet te verwijten aan de musici, zij kwamen in een situatie die zij niet wilden. Het was politiek gewild, maar niet van de musici zelf."

De dirigent vertelt dat hij de drie orkesten opeens samen moesten voegen in één. "Daar kwam nog bij dat we geen goede repetitieruimte hadden en veel verschillende mentaliteiten van de drie orkesten. Het was een heel moeilijk begin. Voor een Duitse dirigent in Nederland was het ook geen makkelijke tijd. Ik weet nog een NRC-artikel getiteld: Is het nodig dat een Duitse dirigent de meest belangrijke positie inneemt? Dat was geen vriendelijk goed aan iemand die hier iets moest opbouwen."

Haenchen typeert zijn dirigeerstijl als in de ‘diepte’ gaan. "En dat dan aan het orkest doorgeven. Ik ben daardoor ook niet altijd geliefd. Ik vraag veel, maar mijn signatuur is denk ik een hele speciale klank. Een doorzichtigheid van het orkest", zegt hij. "Je kan meerdere stemmen horen dan alleen maar een klank. Je hoort alle structuren van het werk. Je hoort niet alleen maar één mooie of harde klank. Dat probeer ik naar boven te halen."

Afgelopen vrijdag publiceerde Trouw een stuk waarin diverse musici die met Haenchen gewerkt hebben hem typeren. En iedereen zei: hij is behoorlijk streng. Voor zichzelf, en voor het orkest. "Dat kunnen alleen maar andere mensen beoordelen. Ik vind dat ik soms niet streng genoeg ben. Ik ben een dagje ouder geworden, soms heb ik ook geen zin om iets nog een keer te zeggen en dan laat ik het even doorgaan en word ik boos op mezelf. Dan moet ik tegen mezelf zeggen: kom op, je moet het eruit halen en het zit erin. Het vertrouwen met het orkest is het ontzettend gegroeid, ik kan nu dingen loslaten."

Moeilijker om nieuwe dingen te leren

"Dirigent zijn is een ervaringsberoep", vertelt Haenchen. "Hoe ouder je wordt, hoe beter je wordt als je permanent verder werkt. Ik vind dan wat ik nu doe veel beter dan wat ik vroeger heb gedaan. Dat is een kwestie van inzicht. Ik heb veel meer gestudeerd en ben nog steeds op deze leeftijd aan het studeren. Ik maak ook wereldpremières, dus ik doe ook moderne muziek. Dat is een grote uitdaging." Het is voor hem moeilijker geworden om nieuwe dingen te leren. "Dat moet ik toegeven, maar het blijft spannend. Het is ook voor mezelf. Ik ben streng voor mezelf, misschien is dat ook dat ik steeds een stukje van mezelf vraag. Dat ik niet blijf stilstaan, ik zeg altijd: als ik tevreden ben, moet ik stoppen."

De dirigent hoopt mensen te raken met zijn stukken. "Mensen die in de zaal komen zitten of CD’s of streams luisteren, zijn niet bezig met de dingen waar ik mee bezig ben. Mensen zijn alleen maar geïnteresseerd dat de muziek die ze horen, hun raakt. Degene die luistert, moet geraakt worden, dat is het enige doel."

Nog een paar jaar doorgaan als dirigent

Haenchen vindt dat hij zelf niet emotioneel mag worden door de muziek. Hij wil de controle niet verliezen. Toch lukt dat niet altijd. Tijdens een opvoering op zondag werd Haenchen emotioneel. "In de zevende symfonie, in het tweede deel, komen privé dingen naar boven. Iemand die je verloren hebt, dat is dan opeens zo dicht bij je. Dat moet je niet toelaten, anders verlies je de controle, je staat daar voor een orkest van honderd man om de controle te houden. Aan de andere kant: emoties over brengen aan het orkest, deze balans is de mooiste en moeilijkste opdracht voor een dirigent."

Haenchen moest denken aan zijn overleden zoon. "Hij stond opeens voor me", vertelt hij. "Ik hoop dat ik de grip niet heb verloren. Het is moeilijk, je moet jezelf samenrapen. Muziek is daarvoor geschreven om dit soort emoties op te roepen. Het troost ook. Daar ben ik dankbaar voor. Ik ben dankbaar dat ik dit mag doen en dat ik dit met dit orkest, wat aan mijn hart verbonden is, mag doen. Zoals ik het zie, als mijn gezond het toelaat, zou ik graag nog een paar jaar doorgaan. Dat is een heerlijk vooruitzicht."