Mattias Desmet over de psychologie van het totalitarisme

Wanneer er een massavorming ontstaat kunnen mensen "zeer fanatiek gaan geloven in verhalen die - voor de duidelijkheid - ook voor een stuk reëel zijn", zegt Desmet in MISCHA!. Als voorbeelden noemt hij de coronapandemie, en langer geleden: kruistochten, heksenjachten en de Bartholomeusnacht. Volgens Desmet slagen mensen er bij massavorming niet meer in kritisch na te denken, zijn ze bereid tot radicale zelfopoffering en worden ze intolerant voor andersdenkenden.

Samen strijden tegen object van angst

Massavorming zorgt er bovendien voor, zo stelt Desmet, dat er meerdere groepen mensen ontstaan, die dwars door al bestaande groepen heen lopen. "Eén groep gaat mee in het dominante verhaal, een andere groep heeft het gevoel: het klopt niet helemaal, maar we zwijgen want het is moeilijk er tegenin te gaan, en een andere groep keert zich er wel duidelijk tegen. Daar kunnen dan weer zeer absurde complottheorieën ontstaan."

De professor ziet een toename van vereenzaamde mensen als verklaring van het fenomeen. "Vlak voor de coronacrisis gaf veertig tot zestig procent van de mensen aan zich eenzaam te voelen. Mensen ervaren dan een gebrek aan zingeving, waardoor ze angst, frustratie en agressie kunnen ontwikkelen, die ongebonden en vrij rondzweeft, dus mensen weten niet waaróm ze zich zo voelen. In die toestand kunnen mensen fanatiek gaan geloven in een bepaald verhaal. Ze voelen zich uit hun eenzaamheid bevrijd omdat veel mensen op hetzelfde moment de strijd aangaan met het object van angst."