Geen bonnetje? Dan blijven de schilderijen in Oekraïne

‘Kiev jent Westfries Museum’, met die kop opende De Telegraaf vandaag. Zo sterk wil kunstroofexpert Arthur Brand het niet stellen, maar vervelend is het wel, vertelt hij vanmorgen op NPO Radio 1.

Brand: "Ze willen meer bewijs dat de werken daadwerkelijk van het museum zijn." En dat terwijl ze tijdens een persconferentie in april zelf met het nieuws kwamen dat vier van de gestolen werken waren opgedoken. Een vijfde schilderij werd daarna zelfs vrijwillig aangegeven bij de Oekraïnse ambassade in Nederland. Oekraïne wil opeens certificaten zien waaruit blijkt dat de werken echt van het Westfries Museum zijn. Maar ja, sommige werken zijn al honderden jaren in het bezit, daar heb je niet even het bonnetje van."

Luister hier naar het gesprek met Arthur Brand in het Radio 1 Journaal:

De roof

Het verhaal van de kunstroof zou kunnen doorgaan voor een echte James Bond film. In 2005 had een van de overvallers zich laten insluiten in het museum in Hoorn, verstopt onder - hoe kan het ook anders - een doodskist. Op het moment dat hij zeker wist dat iedereen het museum had verlaten, opende hij een deur van het museum voor zijn mede-overvallers. Die gingen vervolgens flink tekeer: zeker 24 werken en zeventig zilverstukken werden meegenomen.

Tien jaar lang waren de zilverstukken en schilderijen - die tot de topstukken van de collectie van het museum behoorden - spoorloos. Vorig jaar doken ze ineens op. Twee mensen waren de Nederlandse ambassade in Kiev ingelopen met de boodschap dat ze aan de gestolen schilderijen konden komen. En of ze niet een onkostenvergoeding konden ontvangen. Het Westfries Museum schakelde roofkunstexpert Arthur Brand in om de onderhandelingen te voeren.

De onderhandelingen

"Ik zei gelijk ja. Zo’n verzoek betekent gegarandeerd avontuur," vertelde Brand eerder in VPRO’s Nooit Meer Slapen. Dat de schilderijen na tien jaar weer opdoken, betekent volgens Brand maar een ding: er moest geld op tafel komen. Er was alleen sprake van een misverstand: de mannen die de onderhandeling voerden, waren in de veronderstelling dat de schilderijen gezamenlijk 50 miljoen euro waard waren. En dat ze zo’n tien procent als ‘onkostenvergoeding’ konden krijgen, wat gebruikelijk is bij dit soort deals.

Maar, vertelt Brand, het gaat om een veel lager bedrag: de werken zijn tussen de één en de anderhalf miljoen euro waard. Hij vertrok dus naar Oekraïne met de teleurstellende boodschap dat hij ‘maar’ 50.000 euro te bieden had.

Een volledig corrupt land

Gaandeweg het onderzoek kwam Brand erachter dat er bij de kunstroof vrij ‘hoge figuren’ betrokken waren: onder wie verschillende politici en leden van de geheime dienst. Brand: "Oekraïne is nog altijd een volledig corrupt land." Brand raakte in conflict met het hoofd van de geheime dienst toen hij zijn bevindingen uit de doeken deed.

Continu moest de kunstroofexpert zijn best doen om het hoofd koel te houden: de werken moesten hoe dan ook terugkomen, of de daders wel of niet gestraft zouden worden was bijzaak. Brand: "Niemand zit te wachten op een herhaling van wat er met de waardevolle doeken uit de Kunsthal is gebeurd, die zijn gewoon verbrand in de open haard van een van de dieven."

Achtervolgen tot het einde der tijden

Vlak voor het Oekraïne-referendum werden de doeken - 'patsboem' - opeens tijdens een persconferentie in april van dit jaar gepresenteerd: weliswaar behoorlijk beschadigd, maar toch. Iedereen was dolblij, vertelt Brand. Zeker als je bedenkt dat maar tien procent van alle geroofde kunst weer terugkeert naar de rechtmatige eigenaar.

De persconferentie in Oekraïne. Vanaf minuut 3.20 zijn de beschadigde schilderijen te zien.

Ondanks alle tegenwerking is Brand ervan overtuigd dat alle 24 schilderijen uiteindelijk terugkeren naar Hoorn: "Dat heb ik ze ook zeker duidelijk gemaakt: ‘Als jullie de werken niet teruggeven, achtervolgen we jullie tot het einde der tijden.’"