De Hohe Messe: Bach's hele leven in één stuk

De Hohe Messe, of, zoals muziekjournalist Merlijn Kerkhof het afgelopen week in de Volkskrant omschreef, “De grootste menselijke prestatie sinds de uitvinding van het wiel”, wordt deze maand nog acht keer door de Nederlandse Bachvereniging door het hele land uitgevoerd.

Vorige week is Bach’s hoogmis ook drie keer uitgevoerd door studenten van het Koninklijk Conservatorium en de Juilliard School of Music, onder leiding van Ton Koopman.

"Het blijft moeilijk om te zeggen wat het mooiste van Bach is, want iedere keer dat je een cantate hoort denk je: dit is het allermooiste”, vertelde Koopman in het NPO Radio 1-programma Met het Oog op Morgen. "Het is heel bijzonder dat je in De Hohe Messe de oude Bach en de jonge Bach naast elkaar hoort. Dat is een geweldige synthese."

Bibberende hand

De oude Bach waar Koopman aan refereert is letterlijk een oude Bach: De Hohe Messe is in 1749 voltooid, een jaar voor zijn dood. De zieke en nagenoeg blinde Bach eindigde zijn leven met een klap: een soort greatest hits waarin hij al zijn artistieke vakmanschap voor de laatste keer toepaste.

"Het is een beeld van zijn hele leven", zei Koopman in Met het Oog op Morgen. "Je hoort qua muziek Bach uit Cantate 12, dat is uit 1714. En je hoort ook het laatste dat Bach componeerde. Het is een enorme periode. Hij hergebruikte muziek van vroeger en daarnaast componeerde hij ook. Tegen het eind werd het handschrift van Bach wat kalligrafisch. Zijn hand wordt langzaam maar zeker de hand van iemand die een tremolo heeft. Zijn hand bibbert en dat is heel verdrietig om te zien."

Koopman vermoedt dat het plan was dat De Hohe Messe in november van 1751 uitgevoerd zou worden. Bach heeft zijn eigen uitvoering daarom waarschijnlijk zelf nooit in haar geheel gehoord. "Het is heel verdrietig maar hij heeft op het laatst ongelooflijk zijn best gedaan om iets te geven waar men nog steeds met verbazing en verbijstering naar kijkt."

Woodstock

Voor de uitvoering van De Hohe Messe was Wenen destijds waarschijnlijk de beste optie. De katholieke mis van Bach mocht namelijk niet worden uitgevoerd in Lutherse kerken, en het probleem van de katholieke kerken was dat de Jezuïeten vonden dat een mis korter dan een uur moest zijn. Ook waren er vanuit verschillende hoeken protesten tegen vrouwen en castraten – die zouden niet in een koor of in een kerk thuishoren.

In Wenen was echter meer mogelijk: ze maakten er daar een soort katholiek Woodstock van. "Daar maakte het niet uit wie er zong. Hoe meer, hoe beter, want dan werd er meer geld verdiend", vertelde Koopman. "Ik denk dat, als het uitgevoerd zou zijn in Wenen, waar ik vanuit ga, dan waren dat sopranen, dames, jongens en castraten die het samen hebben gedaan. Een enorme bezetting. Ik denk dat het heel uniek was geweest om dat te horen."

De tournee van De Nederlandse Bachvereniging (onder leiding van Jos van Veldhoven) begint morgen in Utrecht en duurt tot 23 december.

{quoteaudiofragment audio="253578" author="NOS Met het Oog Op Morgen" caption="Ton Koopman dirigeert 'de grootste menselijke prestatie sinds de uitvinding van het wiel'" }