Niets te verbergen? Dat bepaal je niet zelf.

Aldus Huib Modderkolk, onderzoeksjournalist bij de Volkskrant. Hij werkte samen met radiomaker Marten Minkema aan de radiodocumentaire Oren overal, die gisteren werd uitgezonden in het NPO Radio-1 programma Radio Doc. Ze verdiepten zich in het afluisteren van gesprekken van gewone burgers. Modderkolk is er niet achter gekomen wie er met zijn verbinding aan het sjoemelen was, maar hij en Minkema deden wel een aantal andere merkwaardige ontdekkingen.

Zo spraken ze Robin (geen achternaam gegeven). Zij zocht een bijbaantje en kwam terecht bij het Australische bedrijf Appen Butler Hill. Zij betaalden mensen die vanuit huis wilden werken aan de verbetering van spraakherkenningssoftware. Robin kreeg fragmenten van verschillende gesprekken te horen en diende die te transcriberen om de juiste woorden aan de juiste geluiden te koppelen.

“In het begin waren het voornamelijk taxichauffeurs”, vertelt Robin in Oren overal. “Die communiceerden met de centrale of onderling. Later veel jongeren met een Noord-Afrikaans accent. Marokkaanse of Turkse achtergrond. Al snel begon er een belletje te rinkelen: ik heb niet het idee dat deze mensen op de hoogte zijn van het feit dat ik nu hun verhaal opschrijf. Er kwamen flarden van privégesprekken naar voren. Ik begon me daar ongemakkelijk bij te voelen, zeker op het moment dat ik de stem van mijn ex-vriend herkende.”

“In eerste instantie herkende ik zijn stem maar dacht ik: dit kan niet. In een later fragment wist ik het zeker, omdat hij zijn partner op dat moment dezelfde koosnaam gaf als hij mij gaf, en dat is geen gebruikelijk koosnaampje. Ik heb hem gelijk gebeld en gevraagd of hij meewerkte aan een spraakherkenningsprogramma. Zo naïef. Hij wist natuurlijk van niets.”

Andere projecten van Appen Butler Hill hebben dezelfde strekking, al komen daar geen privégesprekken aan te pas. Er is bijvoorbeeld ook een project geweest waar losse zinnen getranscribeerd moesten worden, ingesproken door één stem. Maar ook dat lijkt niet zo onschuldig te zijn. Een greep uit de zinnen die door de stem werden voorgelezen: ‘Are you hiding something from us?’ ‘I am going from Syria to Baghdad.’ ‘Did you see anyone planting the explosive?’ en ‘This is suspicious behaviour.’ Zeg dat wel.

Het idee is hoogstwaarschijnlijk dat de spraakherkenningssoftware geoptimaliseerd moet worden om woorden als ‘hiding’, ‘Baghdad’, ‘explosive’ en ‘suspicious’ beter op te kunnen vangen. Maar wie luistert er specifiek naar die woorden, en wie wordt er afgeluisterd? En misschien nog belangrijker: hoe? Robin vertelt in Oren overal dat ze – sinds ze bij Appen Butler Hill heeft gewerkt – de webcam van haar laptop heeft bedekt met een pleister.

De meesten van ons accepteren inmiddels dat er een onzichtbaar paar ogen over onze schouders meekijkt: ik heb toch niets te verbergen? Volgens scheikundige, filosoof en schrijver André Klukhuhn heeft de ophef over privacy en veiligheid zich al eens eerder afgespeeld: “namelijk met de introductie van de stadsverlichting in grote steden”, zegt hij in de radiodocumentaire. “Daar zijn volksopstanden ontstaan omdat mensen zich bekeken voelden. De overheid zei: dat is tegen de dieven en de inbrekers en ander gespuis. Maar men voelde zich bekeken.”

Dat klinkt bekend. Misschien kunnen we in de toekomst zelfs zien wélke bedrijven of instellingen onze privégesprekken kunnen lezen. Als de geschiedenis zich herhaalt kijken we daar dan niet meer van op. Niemand schrikt tegenwoordig nog als er een lantaarnpaal aan springt.