Young, gifted, black en op Broadway

De aflevering van South Park, hoe absurd die ook is, heeft qua thema’s veel weg van het klassieke Broadway-stuk A raisin in the Sun, dat Lorraine Hansberry in de jaren vijftig schreef en dat volgende week in Amsterdam te zien is. Het gaat over een zwart gezin dat, na het overlijden van de vader, het geld van zijn levensverzekering gebruikt om naar een blanke wijk in Chicago te verhuizen, in een poging hun leven te verbeteren. Het verloopt moeilijk. Een blanke vertegenwoordiger uit die wijk biedt ze een genereuze uitkoopsom om verhoogde raciale spanningen in de wijk te vermijden.

Een van de bronnen van het verhaal was Hansberry’s eigen ervaring: in de jaren dertig probeerde haar vader een huis te kopen in een blanke wijk in Chicago. Daar was nog een wet van kracht waarin stond dat zwarte mensen in die wijk geen huizen mochten bezitten. Waar de vader van Hansberry een huis wilde kopen? Dat was in het zuiden van Chicago, en de buurt heette South Park.

Crowdfunding in de jaren vijftig

A raisin in the sun is inmiddels in meer dan twintig talen verschenen. Well Made Productions bracht het naar Nederland en het had in januari in kleine zalen een succesvolle run. Het stuk gaat nu in grotere zalen in reprise en volgende week wordt het in het DeLaMar Theater in Amsterdam opgevoerd. Regisseur Teunkie van der Sluijs en actrice Samora Bergtop waren vanmiddag te gast in De Nieuws BV op NPO Radio 1. “Het heeft best wel wat moeite gekost om de oorspronkelijke Broadwayvoorstelling op de planken te krijgen. Omdat het in die tijd gebruikelijker was dat – als je zwarte acteurs op het podium zag – het de ‘derde bediende van links’ was, om het maar oneerbiedig te zeggen”, zegt Van der Sluijs. “Er waren heel veel theaters en producenten die er in eerste instantie niet aan wilden. Toen hebben ze hulp gekregen van iets van vijfhonderd medeproducenten die allemaal meewerkten om de productiekosten te betalen en zo is de voorstelling er gekomen.”

Hansberry had vrienden als zangeres Nina Simone en dichter Langston Hughes, die zich in hun tijd fel uitspraken tegen segregatie. Ze werd geïnspireerd om A raisin in the sun te schrijven omdat ze het belangrijk vond dat niet alleen blanke mensen de grote, complexe rollen kregen. Het baanbrekende stuk debuteerde in 1959 – nog vijf jaar vóór de officiële afschaffing van gesegregeerde toiletten en waterfonteintjes in Amerika.

Het was de eerste keer dat een scenario van een zwarte toneelschrijver – en met een grotendeels zwarte cast in dramatische rollen – op Broadway te zien was. Lansberry overleed zes jaar na het debuut op jonge leeftijd aan alvleesklierkanker. De schrijver James Baldwin was destijds met haar bevriend. Hij geloofde dat ze ziek was geworden door alles wat ze zag en waar ze tegen moest vechten. Nina Simone schreef ter ere van Hansberry het nummer Young, gifted and black.

Een droom die geen rozijn wordt

De titel van het stuk heeft een dubbele betekenis. Hansberry haalde de zin uit het gedicht Harlem, van vriend Langston Hughes. 'What happens to a dream deferred? Does it dry up like a raisin in the sun?' Of de droom van Hansberry nog steeds is uitgesteld? Dat is de vraag. Haar stuk won een Tony en de populairste musical in Amerika is op het moment Hamilton. Die is geschreven en wordt exclusief gespeeld door donkere mensen. Maar A raisin in the sun maakt niet voor niets een reprise. Mensen kunnen zich nog steeds vinden in de thema’s van eenzaamheid, vervreemding en tegenslag.

“Er is heel veel veranderd en tegelijkertijd zijn er, binnen onze sociale context, toch nog steeds wrijvingen van wie de ander is”, zegt Samora Bergtop. Ze vindt het daarom juist leuk dat het stuk een divers publiek aantrekt. “Mensen komen op het verhaal af. Het publiek is helemaal gemêleerd: zwart en wit, jong en oud”. Lorraine Hansberry schreef A raisin in the sun voor iedereen die young, gifted, black en eenzaam was. Maar blanke mensen zijn natuurlijk ook welkom, het is tenslotte 2016.