Netflix-serie Wild Wild Country geeft genuanceerd beeld van Bhagwan-beweging

Plotseling zag je ze overal: de in het rood geklede volgelingen van de Indiase goeroe Bhagwan Shree Rajneesh. Mensen die je kende als Lies of meester Ton hadden plotseling een ingewikkelde naam die begon met 'ma' (vrouwen) of 'swami' (mannen). Zij waren 'bij de Bhagwan'.

Beweging van hoogopgeleiden

Bhagwan was professor, die in zijn leer westerse en oosterse filosofieën en theorieën combineerde. Zijn volgelingen sloten zich aan 'om hun ego kwijt te raken en de meester te volgen'. Ook zij waren vaak hoogopgeleid. "Het waren mensen die al carrière gemaakt hadden en die plotseling het gevoel hadden Is dit nou alles wat er is? Moet er niet wat meer zijn?"

'I want that guru out of my city'

De Bhagwan had communes in Nederland, Europa en de VS. Begin jaren ’80 streek de beweging met meer dan 10.000 van haar leden neer in een piepklein dorpje in Oregon (VS), met het doel daar een heuse Bhagwan-stad te stichten: Rajneespuram. Dat ging niet zonder slag of stoot, zo blijkt uit uitspraken van bewoners in de documentaireserie: "I want that guru and his evil influence out of my city."

Een soort kermis met casino’s

Documentairemaker Frank Wiering bezocht voor zijn documentaire De Nieuwe Mens (1984) communes op de Veluwe en in Amsterdam en Oregon. "Rajneespuram bleek enorm te zijn. Het was een soort kermis met casino’s, dure restaurants en Roll Royces en vliegtuigen. Van een ongelofelijke luxe", aldus Wiering. Wiering zag in Wild Wild Country niet alleen beelden van zichzelf terug, maar ook heel erg veel materiaal uit zijn documentaire. ("De VPRO zoekt dat nu uit.")

Heel hard aan niks denken

Volgens journalist Lotte Boot was het omarmen van de westerse manier van leven één van de succesfactoren van de beweging. Zij woonde tussen haar zesde en achtste in een Bhagwan-commune. Voor haar niets bijzonders: "We deden spelletjes met Tarotkaarten en we dachten dat als we een minuut aan niks dachten dat we dan verlicht waren. Stonden we heel hard aan niks te denken, zeg maar." Pas toen zij de commune verliet, kwam ze er achter dat er kinderen waren die in een rijtjeshuis woonden en naar een gewone school gingen.

Dromen in rode en blauwe mensen

Boot verliet de Bhagwan toen Ma Anand Sheela (de vrouw die de touwtjes in handen had) besloot dat kinderen niet langer bij hun ouders mochten wonen. "De filosofie daarachter was dat kinderen moesten kunnen opgroeien zonder de bagage van hun ouders. Als oorspronkelijke zielen." Het was al met al een verwarrende tijd voor haar: "Ik droomde in rode en blauwe mensen. Wij waren de rode mensen. Het was een plek waar alle emoties werden geuit. Waar alles eerlijk was. Toen ik daar uit kwam vond ik het ingewikkeld om in een wereld te komen waar allemaal andere regels golden."

Prachtige serie

Beiden vinden serie heel erg goed. Wiering: "Ik vind het een prachtige serie omdat hij een aantal dingen dekt. Het spannende verhaal van wat er allemaal mis ging en waarom mensen bij Bhagwan gingen en wat ze daar vonden." Boot had zich al schrap gezet omdat ze bang was dat de volgelingen afgebeeld zouden worden als 'totale gekkies', het gangbare beeld van Bhagwan en zijn volgelingen, maar de serie is volgens haar juist in balans en heel genuanceerd. "Je wordt voortdurend heen en weer geslingerd. Wie is er nu eigenlijk gek en met wie ben ik het eens? Voor wie heb ik sympathie?"

Hipsters en digitale nomaden

Dat het uiteindelijk mis ging met de Bhagwan-beweging komt volgens Boot doordat de beweging zich afsloot van de rest van de samenleving. "Als je onderdeel blijft van de gewone samenleving, dan heeft het meer kans van slagen." De Bhagwan-beweging bestaat nog steeds. Ook in deze tijd stellen mensen zichzelf nog steeds (of opnieuw) de vraag: Is dit alles wat er is? Wiering: "De hipsterbeweging ontstond niet voor niks."

Ook de mondiaal werkende digitale nomade, die opkwam met het internet, is te zien als een reactie op het westerse consumentisme en het hebben van bezit. Zij hebben geen huis en alles wat ze bezitten past in één koffer of rugzak. De Nederlandse filmmaker Digna Sinke (zelf een enorme bewaarder), portretteert een aantal digitale nomaden in haar nieuwe documentaire Bewaren – of hoe te leven, waarover zij eerder deze week in Kunststof werd geïnterviewd.

OVT over 'terreur-sanyassins'

Frank Wiering was ook te gast in het geschiedenisprogramma OVT. Daarin gaat hij in op de leer en de invloed van Bhagwan ('een vleugje Jung en Nietsche'), de 'hysterische' reactie van de Amerikaanse overheid op de komst van Bhagwan naar Oregon en de invloed die Bhagwan nog steeds heeft op het leven van zijn (voormalige) volgers.