Wat gebeurt er als de cultuur zich met de politiek bemoeit?

Na Donald Trumps winst, het inreisverbod en het anti-homo beleid van vicepresident Mike Pence (Lady Gaga heeft zich in haar carrière voortdurend hard gemaakt voor LGBT-rechten), zou het niet verrassend zijn geweest als de zangeres tijdens haar optreden een politiek statement had gemaakt.

“In het verleden is het niet gedaan, een politiek statement tijdens de halftime show”, zei Amerika-kenner Victor Vlam afgelopen zondag in het NPO Radio 1-programma Met het Oog op morgen. “De organisatie wil het zo veel mogelijk een feest voor het hele volk houden. Maar tegelijkertijd is het Lady Gaga, en officieel mag ze het wel doen.”

De zangeres deed het niet. Althans, niet echt. Ze nam geen stelling, maar zong wel haar hit Born This Way, die met teksten als ‘No matter gay, straight, or bi, lesbian, transgendered life, I'm on the right track baby, I was born to survive’, eigenlijk al haaks op de ideeën van Pence staat. Daarnaast zong ze Million Reasons, en bij de zin ‘Why don’t you stay?’ knuffelde ze een donker meisje uit het publiek – wat door veel mensen werd gezien als een subtiele kritiek op het Trumps inreisverbod.

Maar het bleef indirect. In het verleden hebben artiesten zich wel minder subtiel tegen beleid uitgesproken. Hieronder drie voorbeelden van artiesten die politieke statements maakten op momenten dat dat niet werd verwacht.

Sacheen Littlefeather

Hey, dat is Marlon Brando helemaal niet. Toen de acteur in 1973 de Oscar won voor zijn rol als Vito Corleone in The Godfather was hij nergens te bekennen. Nadat hij was aangekondigd liep een vrouw in traditionele Apache-kleding naar het podium. “Hello, my name is Sacheen Littlefeather. I’m representing Marlon Brando this evening.” Brando weigerde de Oscar in ontvangst te nemen en vroeg Littlefeather voor hem te spreken en protest aan te tekenen tegen de behandeling van de inheemse Amerikaanse bevolking door de filmindustrie. Er werd tijdens haar toespraak gejoeld en geapplaudisseerd. In de dagen na de ceremonie kregen zowel Brando als Littlefeather veel kritiek over zich heen. Maar hun punt was gemaakt, en wel voor 85 miljoen kijkers.

Fight the real enemy!

De Ierse zangeres Sinead O'Connor verscheen op 3 oktober 1992 in de Amerikaanse televisieshow Saturday Night Live. Ze zong War van Bob Marley. Dat liedje eindigt met: ‘As we are confident in the victory of good over evil’. Het woordje evil kwam uit O’Connors tenen, en terwijl ze het zei hield ze een foto van paus Johannes Paulus II omhoog. Als kritiek op pedofilie in de Katholieke Kerk verscheurde ze zijn portret en riep: “Fight the real enemy!”.

Saturday Night Live had geen idee wat O’Connor van plan was. Volgens getuigen sprong programmamaker Lorne Michaels letterlijk uit zijn stoel. In totaal kwamen er 4.400 telefonische reacties binnen, waarvan er zeven positief waren over O’Connor. De krant The New York Daily News sprak van een holy terror. Tien jaar later werd de zangeres in een interview met website Salon gevraagd of ze spijt had van haar stunt. “Hell no”, antwoordde ze.

Shut up and sing

Weinig artiesten hebben zo veel stennis veroorzaakt met een politieke stellingname als de drie dames van countryband The Dixie Chicks. Tijdens een optreden in Londen in 2003 zei leadzangeres Natalie Maines dat ze niet achter de oorlog in Irak stonden, en dat ze zich ervoor schaamden dat president Bush uit hun thuisstaat Texas kwam. Een aanwezige maakte er een filmpje van en zette dat online.

Terug in Amerika volgde een ware heksenjacht. The Dixie Chicks werden met de dood bedreigd, door radiostations geboycot en hun cd’s werden op openbare plekken weggegooid en verbrand. Zelfs het Amerikaanse Rode Kruis weigerde een donatie van 1 miljoen dollar van ze te accepteren. Drie jaar na de controverse bracht de band weer een album uit. Daarop zingt Maines op het nummer Not ready to make nice: ‘How in the world can the words that I’ve said, send somebody so over the edge that they’d write me a letter saying that I’d better shut up and sing or my life would be over?’

In de documentaire Shut Up and Sing worden The Dixie Chicks op de voet gevolgd na de opmerking en blijkt hoe zwaar de terugslag daadwerkelijk was. The Dixie Chicks hadden, net als Sinead O’Connor, ondanks de felle reacties geen spijt van hun opmerking. In 2006 traden ze weer op in dezelfde zaal in Londen, die ze schertsend ‘de plaats van het incident’ noemden. En daar herhaalde Natalie Maines haar eerdere uitspraak woord voor woord, voor een publiek dat in luid applaus uitbarstte.