Is de volgende Van Gogh een AI?

Buitgewoon banaal

“Een creatieve computer? Dat zou mooi zijn”, zegt beeldend kunstenaar Peter Struyken, het meest bekend van de postzegel met de uit puntjes opgebouwde beeltenis van Beatrix. Struyken was de eerste kunstenaar in Nederland die visuele vormen liet uitrekenen door de computer. AI is weliswaar een handige tool, maar de creativiteit moet toch nog steeds van hemzelf komen. AI-programma’s zijn volgens hem ‘buitengewoon banaal’. “Ze maken plaatjes met oppervlakkige kenmerken van een Van Gogh. Daar spreek je nog niet over creativiteit.”

Overtuigend

Computerkunstenaar Matthias Oostrik vraagt ChatGPT wat creativiteit is. Het antwoord: 'het vermogen om nieuwe en waardevolle ideeën te bedenken en te realiseren. Het draait om het origineel denken en het vinden van innovatieve oplossingen.' "Ha! Dit is dus precies wat AI niet kan. Het kan bestaande ideeën fantastisch overtuigend brengen en iets genereren waar misschien een heel leuk idee tussen zit, maar het is aan mensen om dat eruit te vissen."

Marten Minkema en hij zitten voor een groot beeldscherm, waarop AI herhaaldelijk een nieuw kunstwerk projecteert. Het is een abstracte beeltenis van het tweetal. De ene keer lijkt die op een aquarel, de andere keer op een borduurwerk. Het beeld bestaat maar een paar seconden, voordat het wordt vervangen voor een nieuw plaatje. "Daarom heet dit The Forgettable Art Machine," legt Oostrik uit, "een AI-model waar honderden gecureerde kunststromingen en stijlen inzitten. De computer analyseert jouw beeld en maakt een compositie die lijkt op een kunstwerk, bijvoorbeeld een Van Gogh. Maar het heeft absoluut niet de emotionele overtuiging van een originele Van Gogh."

Serendipiteit

Ook Mascha Halberstadt, regisseur van de succesvolle animatiefilm Knor, ziet vooralsnog geen bedreiging in AI als het gaat om creativiteit. Sterker, als Minkema haar spreekt, is ze druk in de weer met glasplaten en papieren poppetjes voor een nieuwe stop motion-film. "Het is een heel oude techniek", verklaart ze. Nu kan het natuurlijk gebeuren dat zo’n papieren poppetje net niet goed ligt, of dat een armpje geknakt is. Dat kun je een imperfectie vinden, maar het kan ook iets verrassend moois opleveren. "Serendipiteit, daar ben ik heel erg van", aldus Haberstadt.

Minkema is het met haar eens – en enigszins gerustgesteld. Toch ziet Peter Struycken de eerste AI-Vincent graag komen. "Waarom niet?" Naast de echte Van Gogh voelen ze immers ook geen ijdelheid. "Dus wat maakt het uit als het straks een creatieve computer is die handreikingen geeft om anders naar de wereld te kijken? Want dat is de taak van kunst."