Waarom verloor de PvdA zoveel kiezers?

In de film zoeken Fretz en Op den Kamp een verklaring voor het weglopen van de linkse kiezer bij de PvdA. De makers hebben ervoor gekozen om drie oud-leiders van de partij centraal te stellen in een klassieke 'whodunnit'. Wouter Bos, Job Cohen en Diederik Samsom zijn de hoofdverdachten in de moord op de sociaal-democratie. Maar eerst, waar ging de PvdA de mist in?

Derde weg

Waar het misging, is de afslag naar de derde weg. Deze politieke stroming uit de jaren 90 zocht een balans tussen (neo-)liberalisme en socialisme. Door toenmalig president van Amerika, Bill Clinton, werd Wim Kok de eerste echt derde weg-leider genoemd. Fretz vertelt dat Kok hier volgens Wouter Bos niet blij mee was. "Hij zag het als een compromis." Maar volgens Fretz komt de uitspraak niet uit de lucht vallen. Kok hield namelijk zelf in de tijd zijn welbekende speech over het 'afschudden van de ideologische veren'. "Deze speech is symbool gaan staan voor een PvdA dat afscheid nam van het traditioneel arbeideristische waarbij ze opkwamen voor gelijke verdeling kennis macht en inkomen", aldus Fretz. Na het vertrek van Den Uyl vonden meerdere partijleden dat de partij meer naar het midden moest. "Mensen als Ad Melker wilden een realistische koers en omarmden daarmee de vrije markt."

Hoofdverdachten

Nu duidelijk werd waar het misging, zoekt de film naar de dader onder de drie hoofdverdachten. Op den Kamp geeft aan dat je in de film al snel merkt dat het niet zo simpel is als het aanwijzen van een persoon. "Ook de samenleving heeft een grote rol gespeeld." Fretz haakt aan en zegt dat wij als samenleving allemaal meebewogen op het neo-liberale denken.

Maar waar volgens Fretz de PvdA wel zelf verantwoordelijk voor is, is het in de jaren 90 regeren met VVD en D66. Dit deden ze volgens Fretz om op ethisch vlak progressie te maken, wat ze voorheen met de christen democraten niet lukte. Daar zijn dingen gelukt, zoals de legalisatie van het homohuwelijk en de euthanasiewet. "Maar', zegt Fretz, "op sociaal-economisch vlak zijn ze vrijwillig het neo-liberale paradigma gaan omarmen als waarheid. Niet als compromis."

Idealen verloren

Deze koerswijziging werd door de kiezers niet warm onthaald, zegt Op den Kamp. De film focust zich nu op de vraag of de drie hoofdverdachten dit zelf, achteraf, ook inzien. Volgens Fretz praatte Cohen hierover vrijuit en heeft de film daardoor ook autoriteit gekregen. Cohen zegt in de film dat de PvdA teveel is meegegaan in het neo-liberalisme en dat de partij zijn idealen uit het oog heeft verloren. Volgens Fretz is Samsom een heel ander verhaal. "Of hij heeft een bord voor zijn kop of hij durft de confrontatie nog niet aan." De oud-leider zegt nergens spijt van te hebben en geeft aan te weinig tijd en mogelijkheden te hebben gehad om het beleid goed uit te leggen. Deze verklaring steekt voor Fretz en Op den Kamp. "Daarmee zeggen ze eigenlijk dat wij te dom zijn om te begrijpen dat wat zij deden wel het goede was", aldus Fretz.

Hoop

Ondanks wat de titel van de film doet vermoeden, zijn de makers hoopvol. Fretz: "Als je je boos maakt over dingen en verandering wil, zet je woede om in brandstof en die weer in iets dat je maakt. Dat hebben wij gedaan." Volgens Fretz moeten we terugkeren naar de kernwaarden van de partij, naar de verdeling van kennis, macht en inkomen en het vertalen naar het heden. De vraag is alleen: wie pakt de handschoenen op?