Waarom koesteren we zo’n eerbied voor de waarheid?

Denker en dichter Alicja Gescinska onderzoekt als filosoof de grenzen van het kenbare. We moeten aanvaarden dat er veel is dat wij niet weten. “Het overvalt me hoe mijn brein werkt. Misschien is het vergelijkbaar met componeren. Inspiratie en inzicht dienen zich niet op volgorde aan. Het proces is moeilijk te beschrijven. Soms denk ik: verdien ik die gedachte wel, of dit gedicht?”

Liegen kan ook moreel goed zijn

Alicja schreef voor actrice Simone Milsdochter de toneeltekst Apate spreekt. Het is een bewerking van het essay over de waarheid dat zij eerder schreef voor de Maand van de filosofie. Daarin onderzocht ze het thema van waarheid en leugen en concludeerde dat liegen ook moreel goed kan zijn. “Simone las mijn essay en wilde er een lecture performance van doen. Ik dacht: die vrouw heeft de uitstraling van een godin! Waarom schrijf ik niet een tekst speciaal voor haar, maar dan vanuit het gezichtspunt van Apate zelf? In het essay Kinderen van Apate ben ik aan het woord; in deze nieuwe tekst is het Apate zelf die spreekt.”

Apate, godin van de leugen en de onwaarachtigheid, wendt zich tot de mensen en vraagt: waarom koesteren de mensen zo’n eerbied voor de waarheid? Wat is de waarheid en waarom zijn filosofen zo ijdel om te denken dat ze ernaar kunnen streven haar te ontdekken?

'Waarheid is niet altijd het hoogste goed'

“We weten de hele waarheid niet altijd", zegt Alicja, “waarheid is niet altijd het hoogste goed. Is een politicus die dicht bij de waarheid liegt altijd slecht? Geloof, maar ook gebrek aan geloof, en ideologie, vooral een ideaal als het communisme, zijn vaak gebaseerd op één absolute versie van de waarheid, de waarheid van de dictator.”

Alicja laat ter illustratie het lied Pójdę na stare miasto horen, van de Pools-Joodse pianist Wladyslaw Szpilman (naar wie de film The Pianist gemodelleerd is). Hij overleefde de oorlog in Warschau dankzij de leugen van een Duitse officier die hem verborg. Uiteindelijk, stelt ze vast, gaat het niet om waarheid en leugen, zelfs niet voor de politicus, maar om een moreel kompas.

Op de valreep vertelt Alicja Gescinska een ‘waarachtige waarheid’ die ze pas na lang aarzelen bekende aan haar eigen vader.