Een cyberaanval op Wit-Rusland, is dat een reële optie?

Wereldwijd is verontwaardiging over de aanhouding in Minsk van blogger en journalist Roman Protasevitsj na de gedwongen landing van het vliegtuig waarin hij zat. De Europese Unie eiste onmiddellijke vrijlating en sloot het luchtruim boven Wit-Rusland.

Een militaire actie, noemde hoogleraar internationale betrekkingen Rob van Wijk de aanhouding vorige week in Spraakmakers. Een antwoord zou volgens hem een grootschalige cyberaanval op Wit-Rusland kunnen zijn. Maar hoe verstandig is dat? En wat kan het opleveren?

“Met goede of kwade wil kun je het een act of war noemen”, beaamt voormalig AIVD-hoofd Rob Bertholee. “Het is vreselijk dat er weer een dissident gearresteerd wordt. En de kern van de zaak is nog zwaarder. Namelijk dat er in volle vredestijd een vliegtuig onder valse voorwendselen gedwongen is te landen. Een vliegtuig van vanuit een EU-land en NAVO-partner.”

Maar of een cyberaanval echt een mogelijke sanctie zou kunnen zijn, betwijfelt de generaal buiten dienst van de Koninklijke Landmacht. “Het klinkt makkelijk om cyber als optie te pakken. Maar daar moet langer over nagedacht worden.” Zie een cyberaanval vooral niet als “een duizenddingendoekje”, gaat Bertholee verder. “Technisch gezien is het eenvoudig. Maar de vraag is wat wil je bereiken en welke risico’s je wil lopen?”

Of en hoe je zo’n actie op wil zetten, hangt af van wat je ermee wil bereiken, zegt Bertholee. “Wit-Rusland is op zo’n manier georganiseerd, dat de macht aanpakken direct gevolgen heeft voor de bevolking.”

Ontregelen

Het is belangrijk om in deze discussie onderscheid te maken tussen spionageacties en destructieve acties, stelt cybersecurity expert Ronald Prins. “Wat we landen als Rusland, China, Iran en Noord-Korea zien doen, zijn eigenlijk vooral spionageacties. Om informatie weg te halen en een (technologische) voorsprong te krijgen.” Cyberaanvallen gericht op destructie of ontregeling, zijn zaken die volgens Prins vroeger meer in het fysieke domein plaatsvonden.

Afgewogen tegen economische sancties of militair ingrijpen, heeft een cyberaanval een voordelen: het raakt de bevolking niet direct en is geweldloos. Prins: “Zo rolden de VS de trollenfabriek in St Petersburg op nadat duidelijk werd dat ze de verkiezingen vanuit daar beïnvloed hadden met desinformatie. Daarbij is niemand doodgegaan, geen bloed vergoten. Het was heel gericht.”

Digitale domein

Prins noemt nog een voorbeeld waarbij Amerika en Israël in Iran een nucleaire opwerkingsfabriek uitschakelden met een virus. “Vijf jaar ervoor deed Israël dat nog met bommenwerpers.” Wel is het volgens de cyberexpert belangrijk om hierbij te benoemen dat het hier ging over conflicten die zich toch al in het digitale domein afspeelden. Dat is nu niet het geval.

De mogelijkheden van cyberaanvallen zijn oneindig, vertelt Bertholee. “Er kan enorme schade aangericht worden zonder stof, zonder het instorten van gebouwen en zonder het verlies aan mensenlevens.” Niet direct althans. Want, zo waarschuwt hij, als je het maar lang genoeg inzet kan het daar wel toe leiden.

Invloed op burgers

Het is in dit geval dan ook moeilijk om te iets te bedenken zonder dat het burgers raakt, zegt Bertholee. “Ik denk dat als je dit probeert te vergelden, dat je er bijna niet aan ontkomt om in de maatschappij effecten te zien en burgers alsnog geraakt worden. Zo kreeg die aanval uit het voorbeeld van Iran ook een spin-off: het Westen kreeg een stevig koekje van eigen deeg.”

Wel ziet Bertholee mogelijkheden in de banden die Wit-Rusland heeft met Rusland. “President Loekasjenko luistert en naar Poetin. En in tegenstelling tot Loekasjenko, denk ik dat Poetin wel voor reden vatbaar kan zijn. Als je het maar aan het juiste haakje hangt. Hij zit toch anders in de wedstrijd en dat maakt hem vatbaar voor invloed uit de EU, NAVO of de broer de VS.”