Groenland stemt over onafhankelijkheid: 'Mag geen onderhandelingsfiche worden'

Het referendum vindt eerder plaats dan eigenlijk de bedoeling was. Volgens Claes de Vreese, hoogleraar Sociale Wetenschappen aan het Deense Instituut voor Geavanceerde Studies, komt dit gedeeltelijk door Trumps claim op het eiland. Maar, zo zegt hij in De Nieuws BV, zo’n vervroeging is niet geheel ongebruikelijk: “We zijn dit best wel gewend. In Denemarken kan je verkiezingen houden drie weken nadat ze worden aangekondigd.”

Volgens professor Godelieve Laureys, professor Scandinavistiek en Noord-Europakunde aan de universiteit van Gent, is de strategische waarde van Groenland enorm. Het eiland herbergt “zeer waardevolle grondstoffen en mineralen” die essentieel zijn voor technologieën zoals batterijen en halfgeleiders.

“Door klimaatveranderingen is er een gigantisch smeltproces van de ijskap waar te nemen, waardoor een vaarroute over de noordpool in de toekomst mogelijk zou zijn”, zegt Laureys. Daarnaast maakt het smeltproces de toegang tot de zeldzame grondstoffen toegankelijker. Hierdoor is Groenland niet alleen economisch, maar ook geopolitiek aantrekkelijk voor grootmachten als China en Rusland. Landen wier aanwezigheid nu al te voelen is.

Onvrede door koloniaal verleden

Volgens hoogleraar De Vreese is het koloniale verleden een belangrijk thema in deze verkiezingen. Inmiddels heeft Groenland al verregaande autonomie, maar defensie en buitenlandse zaken staan nog onder Deens gezag.

Veel Groenlanders voelen zich als tweederangsburgers behandeld door Denemarken. Zo illustreert De Vreese: “Kinderen zijn weggehaald uit Groenland om op te groeien in Denemarken en daar in opleiding te gaan en vrouwen zijn onvruchtbaar gemaakt.” De gesprekken hierover de afgelopen jaren hebben de roep om zelfstandigheid versterkt.

De weg naar zelfstandigheid

Door de claim van Trump is dit onafhankelijkheidsproces in “een stroomversnelling gekomen”. Maar het is een lang proces, dat al bezig was. “Ook zonder Trump”, benadrukt De Vreese. Zelfstandigheid gaat overigens na de stemming nog niet direct in: de Deense grondwet vereist namelijk zeven stappen richting onafhankelijkheid. Bovendien heeft Groenland momenteel niet de infrastructuur en economische stabiliteit om volledig zelfstandig te opereren.

Hoewel hun onafhankelijkheidsdrang gesterkt is door Trumps uitspraken willen de Groenlanders “het niet overhaast” doen. “Het geweld waarmee hij zijn plannen aankondigt schiet de Groenlanders in het verkeerde keelgat.” Maar dat er vernieuwde afspraken moeten komen in het Arctische gebied wordt ook in Groenland onderschreven.

Amerikaanse druk, Deense onzekerheid

Denemarken staat zwak tegenover een grootmacht als de VS en erkent, net zoals de Groenlanders, dat het eiland een grotere geopolitieke rol gaat spelen. De Denen realiseren zich dat het eiland, met haar 57.000 burgers, zijn eigen veiligheid niet kan garanderen. Het is te groot en “de ligging is opeens centraal geworden”.

Als onderdeel van het Koninkrijk Denemarken behoort Groenland niet tot de Europese Unie, maar wel tot de NAVO. Vandaar dat de VS al militaire bases en vliegvelden op het eiland heeft. “Eigenlijk heeft Amerika alle mogelijkheden die ze zouden willen op Groenland al”, zegt Laureys. Dat de VS niet tegemoetkomt aan de uitgestrekte Deense hand noemt zij “irrationeel en imperialistisch”, vergelijkbaar met de geopolitieke spanningen tussen China en Taiwan of Rusland en Oekraïne.

De vrees bestaat dat het eiland een “onderhandelingsfiche” wordt in een bredere geopolitieke strijd. Vandaag beslissen de Groenlanders over hun toekomst. Maar de vraag blijft wie Groenland zal beschermen als het uit het Deense koninkrijk stapt.