'Ik ben veel dieper met Rusland verbonden dan ik zelf wilde toegeven'

Stel je voor, je groeit als kind van Tataarse ouders op in Estland ten tijde van de Sovjet-Unie. Thuis spreek je Ests en Tataars, maar op aandringen van je vader ga je naar een Russischtalige school. Daarna studeer je Noorse taal en cultuur in Moskou en na die studie emigreer je dan ook nog eens naar Nederland. Waar hoor je dan bij? Sana Valiulina groeide op in deze gemengde wereld van talen en culturen en heeft het antwoord op die vraag nog altijd niet gevonden.

“Identiteitsgedoe”

Het is, in haar eigen woorden, 'identiteitsgedoe'. “Ik woon al tweeëndertig jaar in Nederland. Best lang. Rusland was Rusland en ik had heel veel kritiek op alles wat zich afspeelde. Op Poetin, enzovoort, enzovoort." En toen kwam de oorlog. "Voor mij was dat bijna een identiteitscrisis. Echt heel erg schokkend. En ik besefte opeens dat ik eigenlijk veel meer met Rusland verbonden ben, dan ik wilde geloven of toegeven." En niet alleen omdat haar ouders daar vandaan komen. "Mijn vader heeft tien jaar in een Stalinistisch kamp gezeten", vertelt Valiulina, "Het is ook niet zo'n heel prettig gevoel van verbondenheid, soms." Al is het voor haar niet zwart-wit. "Natuurlijk voel ik mij wel verbonden met de Russische literatuur en kunst, want ik ben opgevoed in de Russische cultuur en literatuur." De oorlog in Oekraïne maakt ook dat ingewikkelder. Het deed de schrijver realiseren dat ze misschien nooit meer in Rusland zou komen.“ Als je iets verliest, pas dan besef je wat het voor jou in wezen heeft betekend.”

Muziek helpt haar om haar Estse identiteit in te vullen. Zoals de bekende koor-componist Veljo Tormis. “Hij heeft meer dan vijfhonderd koorwerken geschreven. Het nummer ‘Haned Kadunud’ is gecomponeerd op basis van een lied uit de 8e eeuw”, vertelt Valiulina. “Dit komt uit mijn geboortegrond, ik voel me heel erg verbonden met Estland, ook al is het al lang niet meer het Estland waarin ik ben geboren en opgegroeid. Het is een totaal ander land geworden.”

“Een absoluut geweldig kunstwerk”

Maarja Nuut is violiste, zangeres en danseres. Met nummers zoals 'Hobusemäng' tracht ze de Estse traditie voort te zetten. “Zij kan eigenlijk alles”, zegt Valiulina. Ze beschouwt het werk van Nuut dan ook als “een absoluut fantastisch kunstwerk”, maar ook als een enorme ontdekking. “Ik kende het vroeger niet, maar het leert mij nog steeds veel over de Estse cultuur.”

Maar ook Russische muziek heeft een stempel gedrukt om Valiulina’s leven. Zoals het nummer ‘Peremen’ van Viktor Tsoi, dat voor haar, en vele anderen, verbonden is met een sterk gevoel van hoop. “In dit lied eist hij verandering, waar velen naar verlangden in de jaren tachtig. Maar hij zegt ook hoe moeilijk het is om daadwerkelijk te veranderen: we zitten in een vicieuze cirkel en die moet je doorbreken, dat kost inspanning”.

Tot slot komt Yoeri Shevchuk aan bod, een grote Russische rockster met een enorm bereik. Het nummer 'Rodina' van Shevchuk en zijn band DDT, zit volgens Valiulina vol met metaforen die de geschiedenis van Rusland weergeven. “Daarin wordt het beeld van Rusland neergezet: iedereen mag van Rusland vinden wat hij wil, maar 'wij houden van haar'. En tegelijkertijd is het ook kritisch en schetst het Rusland als een slapende schoonheid, die elke schurk vertrouwt die op haar pad komt; Rusland als slachtoffer van zijn leiders.”