Komen er scheuren in de macht van het Europese rechtssysteem?

"Als je het strikt doorredeneert en er geen Europees recht is dat boven het nationaal recht gaat, dan zijn de dagen van Europa geteld", zegt Kees Sterk in Bureau Buitenland. Sterk is president van het Europese Netwerk van de Raden voor de rechtspraak (ENCJ).

Eerdere uitspraken

Begin mei deed het Duits Constitutioneel hof uitspraak over een omstreden opkoopprogramma van de Europese Centrale Bank uit 2015. Zij oordeelden dat het niet bewezen is dat dat programma 'proportioneel' is. Daarom verboden ze de Duitse Centrale Bank om er nog aan mee te doen. Daarmee overruleden ze een eerder besluit van het Europees Hof van Justitie, die eerder tot de conclusie kwamen dat het wél volgens de regels was.

Volgens Sterk was dit een hoogst uitzonderlijke uitspraak. "Deense rechters hebben eerder iets soortgelijks gedaan. Maar dat een gerenommeerd constitutioneel hof uit het grootste land van Europa hetzelfde doet, dat brengt veel gewicht met zich mee."

Luxemburg verliest aan macht

Sterk vreest vooral voor de gevolgen in relatie tot de twee landen ten oosten van Duitsland: Hongarije en Polen. Volgens hem kleden die twee landen hun eigen rechtstaat steeds meer uit. "Het Hof van Justitie – wat gevestigd zit in Luxemburg - heeft gezegd dat wat er gebeurt in Hongarije en Polen, niet mag. Maar met deze uitspraak kunnen ze zeggen, 'wij trekken ons niks aan van Luxemburg'."

Het gaat volgens Sterk dus om de techniek die het Duits Constitutioneel Hof heeft toegepast. "Duitsland zegt, 'wij gaan over onze grondwet. Onze grondwet gaat over onze centrale bank, en dus gaat onze grondwet ook boven het Europees recht.' Die redenering kunnen andere landen ook toepassen op hun eigen zaken."

Kaartenhuis?

Door een uitspraak als deze lijkt het Europees recht op omvallen te staan. Een uiterst gevaarlijke ontwikkeling. "Wat Europa samenhoudt, is het Europese recht", vertelt Sterk op. "Als iedereen daar zijn eigen draai aan kan geven, dan is het gedaan met de Europese Unie."

Hoop

Toch is niet alle hoop verloren. De uitspraak zelf niet valt terug te draaien - "het Duits constitutioneel hof kan niet zeggen, 'we hebben ons vergist'." Maar het Duitse parlement heeft nu drie maanden de tijd om te motiveren waarom dat opkoopbeleid wél proportioneel is. "Als ze dat een beetje gedegen doen, dan verwacht ik niet dat het Constitutioneel Hof er opnieuw voor gaat liggen", aldus Sterk.

Bovendien heeft de voorzitter van het Duits constitutioneel hof zich ook kritisch uitgelaten over Polen, merkt Sterk op. "Hij zei na de uitspraak meteen dat het Poolse constitutionele hof niet serieus te nemen is." Dit zorgt er volgens Sterk voor dat de Polen niet zomaar de uitspraak van het Duits Constitutioneel hof voor eigen gewin kan gebruiken. "Het heeft dat al wat kou uit de lucht gehaald. Langs die wegen kan de lont enigszins uit de explosieve situatie gehaald worden."

Meer verhalen over en uit het buitenland?

In VPRO's Bureau Buitenland zijn dagelijks tussen 19.00 en 19.30 uur diverse, diepgravende en verrassende geluiden over en uit het buitenland. Luister hier alle afleveringen.