Herstelde hoop in Somalië, 25 jaar na VN operatie Restore Hope

Lees het verhaal van verslaggever Egbert Hermsen, die zelf in 1992 in Somalië was. Hij reisde voor De Ochtend door het noorden van het land, op zoek naar herstelde hoop.

Kadavers

"Weten jullie waar kadavers liggen die ik kan fotograferen?" Verbaasd hoor ik de buitenlandse fotograaf de vraag stellen. Met ons kleine konvooi van hulpverleners en een paar journalisten reizen we door Somaliland. Het noordelijke deel van Somalië dat zich in 1991 eenzijdig onafhankelijk verklaarde. Een paar uur rijden ten oosten van de stad Burao om precies te zijn. Een gebied dat zichtbaar getroffen is door de aanhoudende droogte: bruin, dor en stoffig. Alleen: nergens een kadaver van een kameel, ezel of zelfs maar een geit te bekennen.

"Kadavers verspreiden ziekten en stel dat het regent, dan raakt het kostbare water besmet", zegt Umalkhair Mohamed Ali, een lokale veearts die werkt voor Oxfam-Novib. "Daarom hebben we ze verzameld en verbrand." Een effectieve strategie, maar de fotograaf zucht. Dat is niet het clichébeeld waar zijn opdrachtgever om had gevraagd.

Restore Hope

Somalië viert dit jaar een cynisch jubileum. Het is precies 25 jaar geleden dat operatie Restore Hope van start ging. De door de VS geleide VN operatie, bedoeld om het land van de ondergang te redden. Op 9 december 1992 gingen de eerste militairen bij de hoofdstad Mogadishu aan land. Bescherming van voedselkonvooien en het herstellen van orde en infrastructuur was de opdracht.

Maar de militairen raakten steeds meer verward in de ondoorzichtige Somalische burgeroorlog. Na het Black Hawk Down debacle, waarbij de lijken van Amerikaanse helikopterpiloten door de straten van Mogadishu werden gesleept, trokken de VS zich terug. En de keren dat Somalië in de 25 jaar na Restore Hope het nieuws haalt, is dat vanwege droogte of geweld en niet omdat de hoop is hersteld.

Schaamte

"Dit zijn geen mensen die makkelijk het handje ophouden", zegt Umalkhair, geboren en getogen in Burao en nu verantwoordelijk voor de voedsel en inkomenssteun die Oxfam-Novib hier geeft. "Daarom werkt geld in ruil voor werk zo goed. Samen leggen we poelen en andere water-opvangplaatsen aan zodat kostbaar regenwater kan worden bewaard." Families in acute nood krijgen directe inkomenssteun, zodat ze voedsel kunnen kopen.

"Een tijdje geleden vroeg ik aan zo’n familiehoofd hoeveel geld hij gekregen had. Gewoon, om het principe helder te maken voor internationale staf die op bezoek was", vertelt Umalkhair. "Genoeg, was zijn antwoord en ook toen ik aandrong bleef hij vaag: wat jullie me gegeven hebben. Pas toen ik het nog een keer vroeg noemde hij het exacte bedrag, maar verliet vervolgens direct de vergadering. Een trotse man die zijn honderden dieren tellende veestapel had verloren en nu de hand moet ophouden."

Trots

"Het enige wat jullie komen doen is foto’s maken van onze ellende", schreeuwt de man met de bril. Ik schat hem op een jaar of 60, maar je vergist je hier snel. Somalië maakt oud. Ik dacht dat Runjama, de vrouw bij wie we op bezoek zijn tussen de 60 en 70 jaar oud was. Ze is 50. Ook zij verloor haar veestapel. Van de 200 dieren en heeft nog maar een geit over. De man met de bril, die boos met zijn wandelstok zwaait, is haar buurman. Woest loopt hij het met verdroogde doornstruiken afgezette terreintje op.

In een hoek, naast drie schamele hutten van kromgebogen takken bedekt met lappen en zeildoek, staat een latrine van blinkend golfplaat. Die met hulp van Oxfam-Novib aangelegde WC is de reden van ons bezoek. "De medicijnen die ik kreeg en deze WC hebben mijn leven gered", zegt Runjama trots. En vervolgens zegt ze boos tegen haar buurman dat ie moet ophoepelen. "Ik bepaal zelf waar ik trots op ben en wat ik wil laten zien."

Very happy

Mohamed Abdi Ali is een statige lange man van 52 die met een stralende glimlach vertelt dat hij ‘very, very happy’ is. We hebben de enige doorgaande asfaltweg van Somalieland verlaten en zijn na een half uurtje hobbelen over zandwegen aangekomen in Dhoobo Wayne. Een klein dorpje, waar iets moois te zien is. Met een wijds armgebaar toont Mohamed een akker met kleine maïsplantjes. "Op 25 oktober heeft het na jaren van droogte drie uur geregend, wanneer dat nog één keer gebeurt, gaan deze plantjes het redden en heeft iedere familie in het dorp voor een jaar voedsel."

Ook de dieren van Mohamed stierven door de droogte. De stap van veehouder naar landbouwer was een logische, maar hoe de grond te ontginnen zonder ossen? De tractoren die Oxfam hier ter beschikking stelden kostten geen kapitalen, maar maakten wel het verschil. Nu alleen nog regen. "De wind is gedraaid en kijk eens naar die wolken", zegt Mohamed hoopvol. Maar wanneer we uit het dorp wegrijden zijn de wolken weg en schijnt de zon even onbarmhartig als de andere dagen.

Positieve vrede

Terug in Hargeisa, de hoofdstad van Somalieland bezoek ik een oude bekende: Jama Musse Jama. Hij vluchtte aan het begin van de Somalische burgeroorlog naar Italië, doceerde er wiskunde, maar keerde terug naar Hargeisa. Daar is hij initiatiefnemer van en drijvende kracht achter het culturele centrum. Jama’s droom is ‘positive peace’ creëren in zijn Somalieland.

"Het is logisch dat in een noodsituatie als hier alle energie gaat naar voedsel, onderdak en de infrastructuur", zegt Jama, "maar mijn droom is dat we hier de hoop echt herstellen en dat Somalië weer een echt land wordt waar ook plaats is voor dingen als literatuur, cultuur en echte geestelijke vrijheid." Wanneer ik vraag hoe lang het volgens hem duurt voordat die hoop echt hersteld is, betrekt zijn gezicht: "Kapotmaken gaat snel, opbouwen langzaam."

Luister hier de reportage van Egbert Hermsen