Pleidooi voor betere bescherming van haaien

Ook in de Nederlandse Caribische wateren neemt het aantal haaien sterk af. Voor de natuurparken op de eilanden reden om met de Nederlandse Elasmobranchen Vereniging (over haaien en roggen) het project Save Our Sharks te beginnen. Het project draait om de bescherming van de Caribische haaien; ze doen wetenschappelijk onderzoek en ze geven voorlichting om de eilandbewoners bewust te maken van het belang van haaien.

Voor het NPO Radio 1-programma Vroege Vogels schreef marien bioloog Irene Kingma van Save Our Sharks een blog over welke stappen volgens haar nodig zijn om haaien te beschermen:

"Ondanks hun slechte imago, behoren haaien tot de meest waardevolle, kwetsbare maar ook verwaarloosde dieren in de oceaan. In de honderden miljoenen jaren die ze al in oceanen rondzwemmen, zijn ze uitgegroeid tot de belangrijkste roofdieren en zijn dan ook niet voorbereid om zelf als prooi te dienen. Ze zijn bijzonder gevoelig voor overbevissing omdat ze traag groeien, laat volwassen worden en maar weinig jongen krijgen. Er zijn soorten die er 20 tot 30 jaar over doen voor ze zich kunnen voortplanten en dan maar twee tot vier jongen per jaar krijgen.

Hun kwetsbaarheid zou haaien juist vooraan moeten zetten als het gaat om bescherming van biodiversiteit in de oceanen, maar het tegendeel is vaak waar. Het beeld van gevaarlijke menseneters en het gebrek aan kennis over hun biologie en hun waarde voor het ecosysteem maakt dat ze laag op het prioriteitenlijstje van politici staan als het om bescherming gaat.

Gebrek aan beperking op het vissen op haaien gecombineerd met een sterke vraag naar haaienproducten, met name naar vinnen voor de haaienvinnensoep, heeft wereldwijd geleid tot een sterke afname van de haaienpopulaties. De International Union for the Conservation of Nature (IUCN) plaatste bijna een derde van de geëvalueerde haaiensoorten (met inbegrip van roggen) op de rode lijst. Met name in kustzones zijn lokale populaties inmiddels uitgestorven.

Wetenschappers waarschuwen voor negatieve effecten als grote roofdieren uit het mariene ecosysteem verdwijnen. Vissers en duikers, en op hun beurt, kustgemeenschappen, rekenen ook op gezonde haaien- en roggenpopulaties. Haaien worden al eeuwen bejaagd voor hun vlees, vinnen, huiden, tanden en levers. Verbeterde vangsttechnieken en grotere schepen hebben er in de laatste decennia echter toe geleid dat de vangsten schrikbarend zijn toegenomen. De laatste berekeningen laten zien dat er per jaar honderd miljoen haaien worden gevangen in gerichte vangst en bijvangst.

De vraag naar haaienvinnen, die worden gebruikt in de Aziatische delicatesse haaienvinnensoep, steeg samen met de Chinese economie. Het verschil in waarde tussen de vinnen en vlees creëert stimulans om haaien te "ontvinnen" - de verspillende praktijk waarbij de vinnen van een haai worden afgesneden en het lichaam wordt teruggegooid in zee. Ontvinnen van haaien is op de meeste plaatsen verboden, maar er bestaan nog vele mazen in de wet waardoor het zeker niet is uitgebannen. Haaienleverolie, ooit gebruikt voor industriële doeleinden, wordt nu gebruikt in de cosmetische en farmaceutische industrie terwijl haaienkraakbeen wordt verkocht als een wondermiddel tegen reuma en kanker (hiervoor is geen enkele wetenschappelijk bewijs).

De vraag naar het vlees van haaien en roggen is ook sterk in veel regio's, onder ander in Europa, en het verdwijnen van andere economisch belangrijke vissoorten zoals tonijn maakt dat die vraag alleen maar toeneemt. Haaien en roggen zijn een belangrijke ‘bijvangst’ geworden in de visserij op andere soorten. We zien een verschuiving waar haaiensoorten die voorheen levend werden teruggegooid nu aan land worden gebracht. Goede bescherming op basis van wetenschappelijke kennis en het voorzorgsbeginsel zijn dringend nodig om te zorgen dat er ook in de toekomst de haai als koning van de zee blijft rondzwemmen.”

Zondag 18 december interviewde Menno Bentveld van Vroege Vogels haaienonderzoeker Erwin Winter (Universiteit Wageningen) en marien bioloog Irene Kingma (Save our Sharks) over de haaien in het Nederlands Caribisch gebied:

Dinsdag 20 december om 19.20u zendt Vroege Vogels TV een special uit over de haaien in de Nederlandse Caraïben op NPO 2.

Elke zondagochtend hoor je in Vroege Vogels op NPO Radio 1 nog meer over de natuur in Nederland en ver daarbuiten. Het programma wordt uitgezonden tussen 7.00 en 10.00 uur.