Hoe onafhankelijk zijn Nederlandse rechters nog?

Kritiek op rechters

In de brandbrief wordt benoemd dat kritiek van politici op rechterlijke uitspraken het vertrouwen van burgers in onafhankelijke en onpartijdige rechters ondergraaft. Marianne vraagt zich dan ook af of het nog wel mogelijk is om kritiek op rechters te hebben. Volgens Brouwer kunnen rechters wel tegen een stootje. "De stelling dat rechters geen kritiek mogen krijgen, die onderschrijf ik zeker niet. In commentaren op rechterlijke uitspraken geef ik de rechters heel vaak kritiek, omdat ik denk dat ze het niet goed hebben gedaan. Maar dat is natuurlijk wel opbouwende kritiek. Ik probeer tot gemotiveerde en genuanceerde kritiek te komen als dat nodig is." Brouwer benadrukt wel dat het anders is als de zaak onder de rechter is. "Dan moet je oppassen als media dat je niet de rechter gaat zitten beïnvloeden, en dat geldt ook voor wetenschappers. Je moet die rechter wel de kans geven om onafhankelijk over een zaak te beslissen. Maar als hij eenmaal beslist heeft, en jij vindt dat hij dat echt niet goed heeft gedaan, dan is kritiek gewoon gerechtvaardigd."

Bedreiging van de openbare orde

Eerder deze week verscheen Brouwer in een uitzending van Nieuwsuur. Daar besprak hij de beslissing van de rechtbank in Den Haag om het besluit van de ministers Faber en Van Weel om drie islamitische predikers te weren weer terug te draaien. Deze zaak roept de discussie op hoe er wordt gekeken naar het woord openbare orde. Rick en Marianne zijn beide van mening dat het begrip tegenwoordig vrij selectief is geworden. "Wanneer is de devaluatie van het begrip openbare orde in gang gezet," vraagt Rick zich af. Brouwer reageert hierop met het verhaal van David Icke. "Bij David Icke is burgemeester Halsema naar haar vroegere wethouder gegaan met de vraag of hij geen maatregelen kon nemen zodat Icke niet kon komen spreken. Toen is dat begrip van bedreiging van de openbare orde plotseling opgerekt tot ook meningen en opvattingen. Ik heb me daar sterk tegen verzet. Ik vind niet dat een minister of burgemeester, of welk bestuursorgaan dan ook, zich met de inhoud van een boodschap moet gaan bemoeien."

Wordt er gemeten met twee maten?

Het oprekken van het begrip van openbare orde roept de vraag op of er tegenwoordig niet met twee maten worden gemeten door rechters. Brouwer denkt van niet. "De rechter heeft wel de neiging om het evenwicht te herstellen. Als je kijkt naar wat de sancties zijn geweest voor de boeren tijdens de boerenprotesten, die hebben bijna geen last gehad van de politie. Maar uiteindelijk hebben ze wel fikse straffen gekregen. De Extinction Rebellion mannen en vrouwen zijn door de politie keihard aangepakt, maar die worden dan door de rechter met veel welwillendheid bejegend. (…) Daarmee wordt het evenwicht wel enigszins hersteld."

Brouwer is van mening dat enige vooringenomenheid in ons systeem absoluut wordt weggefilterd. Iets waar Marianne en Rick toch hun vraagtekens bij hebben. Als voorbeeld haalt Marianne de meest recente Greenpeace rechtszaak aan. "De rechter baseerde zich op een rapport dat was aangereikt door Greenpeace, en betaald door Greenpeace. Als je alle vertrouwen kwijt wil raken moet je het op die manier doen. Ik snap best dat stikstof een heel ingewikkeld dossier is voor een rechter, maar laat de politiek het dan zelf oplossen. Maar je oren laten hangen naar de lobby praktijken van Greenpeace, en je uitspraak baseren op gewoon hele onwetenschappelijke informatie, ja toen waren ze mij voorgoed kwijt."

Volgens Rick is het belangrijk dat er een onafhankelijke rechtspraak is die zich niet laat beïnvloeden door een narratief. Brouwer sluit zich hierbij aan. "Rechters moeten rechtspreken op grond van juridische documenten die democratisch tot stand zijn gebracht. Het kan niet zo zijn dat hij daar politieke voorkeuren in hanteert, dat zou dodelijk zijn." Rick benadrukt ook het belang dat rechters niet wereldvreemd moeten zijn, iets wat hij de laatste tijd wel meemaakt. Brouwer deelt deze indruk niet. "Ik ken veel rechters die zeer maatschappelijk betrokken zijn, de één meer dan de ander. Maar uiteindelijk zitten ze wel op een plek waar ze geacht worden, datgene wat democratisch tot stand is gebracht in de vorm van wet en regelgeving, om dat toe te passen. En dat kan soms haaks staan op maatschappelijke opvattingen. Hij kan zich niet te veel laten leiden door maatschappelijke sferen en ambities. Hij is simpelweg gebonden aan de wet. Als je echt kunt aantonen dat er door middel van rapporten en bronnen is gemanipuleerd, en de rechter heeft dat niet in de gaten gehad, dan kun je daar kritiek op uitoefenen."

Bekijk hieronder het hele gesprek terug tussen Marianne Zwagerman, Rick van Velthuysen en prof.mr.dr. Jan Brouwer: