Is er geen moreel kompas meer? 'Iedereen kiest het voordeligste wiel'

Met de benaming 'moralist' heeft Smit geen moeite. "We nemen elkaar voortdurend de maat in lulligheden en futiliteiten, omdat we het gesprek over de grote moraal niet weten te voeren." Moralisme heeft wel, volgens Smit, een negatieve klank en de associatie met iemand die iedereen constant de les leest. "Zo wil ik niet gekend worden." Wel gaat de commissaris vurig in tegen steeds strengere regels, zoals bijvoorbeeld de nieuwe transparantieregels.

Krabbelen aan de opervlakten

"Ik ben niet tegen veranderingen. Juist vóór, maar dan moet je wel goed nadenken over wát je aan het doen bent." Smit reageert op de transparantieregels die sinds afgelopen juni van toepassing zijn: "We denken veel fundamentele problemen op te lossen met regeltjes, zonder met elkaar het gesprek aan te gaan over verantwoordelijkheid." Smit stelt, dat hij in zijn rol goed weet waarop hij verantwoording dient af te leggen. "Maar we zijn gewend om voor de vijf procent mensen die er een potje van maken regels op te stellen, waar de 95 procent goedbedoelende mensen zich vervolgens aan moet houden. Daar moeten we eens mee ophouden." Smit noemt het krabbelen aan de opervlakte. Waarop Tom van 't Hek, sport-commentator en voorzitter van de Sportraad instemt: "Niemand is tegen het afleggen van verantwoording, maar laten we ook een klein beetje ruimte geven en meer op grote zaken concentreren."

Moreel kompas

Symptoombestrijding voor een fundamenteel probleem, zo noemt Smit de transprarantieregels. "Een gebrekkig vertrouwen, dat alleen kan worden opgelost door een moreel en dieper gesprek." Er is behoefte aan goede gesprekken, volgens de commissaris van de koning. Smit wil politici en bestuurders stimuleren meer op een moreel kompas te varen.

Hoe dat er volgens hem uit ziet? "Ik ben blij dat ik met verhalen en metaforen groot gebracht ben, waardoor ik fundamentele keuzes heb kunnen maken." Smit ziet de verhalen die hij uit het protestant-christelijke milieu, waarin hij is opgegroeid, heeft ,meegekregen als een voorrecht. "Dat betekent niet dat voor mij iedereen naar de kerk moet en gereformeerd moet worden, maar wat is er sindsdien voor in de plaats gekomen?"

Volgens de commissaris dient er wel een gezamenlijke taal gevonden te worden. "We rekenen elkaar zo genadeloos af op futiliteiten." Smit vertelt dat hij niet denkt dat zíj́n taal per se de juiste is, maar hij wil wel graag het gesprek met mensen aangaan, om zo nader tot elkaar te komen.

Voordeligste wiel

Van 't Hek deelt een groot deel van de mening van Smit en vult erop aan: "Het valt me op dat we elkaar niet meer durven aan te spreken." Van 't Hek stelt dat er regelmatig in situaties door meerdere mensen wordt geconstateerd dat er iets mis is gegaan, maar niets ervan gezegd wordt. "Overal zitten mensen die de boel belazeren en dat verbaast me niet, maar later hoor je dan dat iedereen het al wist. Dat vind ik verbazingwekkender". Volgens de voorzitter dient men elkaar meer aan te spreken. "Iedereen buigt mee met een mening. Heeft er zelf geen, maar kiest het voordeligste wiel."

Rekkelijken en preciezen

Hoe we onze gezamenlijke en morele taal kunnen vinden? We zoeken veiligheid in regels en afspraak, maar in theologie heb je de strijd tussen de rekkelijken en preciezen, stelt Smit. "Vaak dienen zaken geen politiek iets te worden, soms dient men meer genadelijk te zijn."

In het boek Zonder kompas geen koers, dat op 30 augustus verschijnt, beschrijft Smit anekdotisch zijn veelzijdige loopbaan.