'Laat antivaxxers en corona-ontkenners niet aan het woord in de media'

Picone, werkzaam aan de Vrije Universiteit Brussel, sprak in Dit is de Dag met Joas Wagemakers, universitair docent aan de Universiteit Utrecht en coördinator van een project tegen complotdenken op middelbare scholen.

België heeft een langere traditie met het negeren van ideeen die door de overgrote meerderheid als maatschappelijk ‘schadelijk’ wordt gezien, vertelt Picone. Begin jaren '90 kwam Vlaams Belang voor het eerst in het parlement. Niet alleen kreeg de partij te maken met een cordon sanitaire - andere partijen wilden niet met de extreemrechtse partij samenwerken - maar ook journalisten hielden zich aan een cordon médiatique. Een officiële ban was er niet, maar zichzelf respecterende media nodigden geen politici van het Vlaams Belang uit.

Deze lijn kun je doortrekken naar de antivaxxbeweging, aldus Picone. "Tegen stemmen die schadelijk worden geacht, en dat is bij de antivaxxbeweging heel duidelijk, nemen journalisten sneller stelling en zeggen ze: die laten we niet aan het woord. Ze worden niet uitgenodigd in programma's en ze krijgen geen forum om hun ideeën te verspreiden."

Radicalisering

Universitair docent Joas Wagemakers wijst er op dat je complotdenkers daarmee in de kaart speelt. "Samenzweringsdenkers geloven vaak dat er een elite is die tegen hen is, en die de waarheid weghoudt van het grote publiek. Met zo'n cordon sanitaire onderschrijf je het narratief van die complotdenkers. Je bevestigt hun ideeën", vindt hij. "Het kan zorgen voor radicalisering."

"Ik denk dat we een onderscheid moeten maken tussen samenzweringsdenkers als mensen, die dit soort ideeën vaak aangrijpen uit onzekerheid, en anderzijds hun ideeën die kwalijk en schadelijk zijn,” vindt Wagemakers, die ervoor pleit om wel in gesprek te blijven. Als voorbeeld noemt hij NTR-presentator Danny Ghosen, die in programma's in gesprek gaat met allerhande 'marginale groepen', zoals ook samenzweringsdenkers. "Ghosen laat zien dat deze mensen dit echt geloven, ze zijn er echt van overtuigd en grijpen dit aan in tijden van onzekerheid. Dat lijkt me belangrijk om te weten."

Waar het mis gaat, is als complotdenkers tegenover wetenschappers worden gezet, alsof het om gelijkwaardige partijen zou gaan. "Als je naast Willem Engel een dokter of medicus zet, geef je de indruk dat de mening van Viruswaanzin op dezelfde hoogte staat. Dat is niet het geval."

Geen 'wappies'

Wagemakers vindt dat complotdenkers niet moeten worden weggezet als 'gekken' of 'wappies'. Het zijn juist ook slachtoffers, vindt hij. "We zien dat door secularisering veel zekerheden zijn weggevallen voor mensen, en dat is met de financiële crisis ene de coronacrisis alleen maar gegroeid. Mensen zijn uit onzekerheid op zoek naar vastigheid."

Download de NPO Radio 1-app

Met onze app mis je niks. Of het nou gaat om nieuws uit binnen- en buitenland, sport, tech of cultuur; met de NPO Radio 1-app ben je altijd op de hoogte. Download 'm hier voor iOS en hier voor Android.