In welke bochten wrong het CBS zich door de jaren heen om data te verzamelen?

Langs de deuren

Dataverzameling zag er vroeger heel anders uit dan nu. Tegenwoordig wordt een groot deel van de informatieverwerking digitaal gedaan, maar 125 jaar geleden was dat natuurlijk onmogelijk. Bovendien waren er in 1899, toen het CBS begon, slechts vijf medewerkers. "Die telden met zijn vijven 5 miljoen Nederlanders", zegt Traag. "Er werden wel wat hulpkrachtjes ingezet."

Monsterklus

Die medewerkers gingen dan langs de deuren met formulieren. "Roze voor de dames en blauw voor de heren", vertelt Traag over die enquêtes. "Op die formulieren stonden twaalf vragen. Dus als die formulieren terugkwamen bij het CBS, moest het allemaal geteld, opgeteld en getabelleerd worden. Dus dat was een monsterklus."

Moreel verwerpelijk

En wat voor vragen stonden daar dan op? "Leeftijd was een belangrijk ding, hoe de huishoudsamenstelling was. Eén van de belangrijke dingen die erop stond, was of je zoons en dochters had en of zij op dezelfde kamer sliepen. Dan was de moraal in het huishouden ongekend laag en dat had eigenlijk geen pas, dus dat was een belangrijk onderwerp in die tijd." Als jongens en meisjes op één kamer sliepen, was dat "moreel verwerpelijk", aldus Traag, en zat in het formulier tot de jaren 50.

Monitoren

Daarnaast zijn arbeidsomstandigheden altijd een groot onderwerpen geweest bij het CBS. "De omstandigheden van de arbeiders is een belangrijke reden waarom het CBS is opgericht. De sociale kwestie speelde een grote rol", vertelt Van Mulligen. "Monitoren hoe het daarmee zat, was dé manier om er beleid op te maken", voegt Traag daaraan toe.

Jenever

Vroeger werden er ook heel andere, soms wat gekke, onderwerpen uitgelicht, bijvoorbeeld jeneverconsumptie onder Nederlanders. "Tegenwoordig maken we ons meer zorgen over gevolgen van klimaatverandering. Toen was het meer over moreel verval, zoals het gebruik van sterke drank", verklaart Van Mulligen.

"Dat was een grote zorg en er werd een link gemaakt met criminaliteit. We wilden dan ook weten waar dat dan was", gaat Van Mulligen verder. "Jenevergebruik was een van de eerste statistieken die aanjoeg hoe statistiek regionaal werd gebruikt. Er werd vooral gekeken naar consumptiecijfers. Er was ontbrekende data, de jenevermaker wilde die cijfers niet delen."