Juryrechtspraak niet iets typisch Amerikaans: 'Juist Nederland grote uitzondering'

Het proces over de aanslagen in Zaventem en Brussel is deze week van start gegaan. Eerste stap: het kiezen van een jury. Ook in België is juryrechtspraak gemeengoed. Net als in Duitsland en Engeland bijvoorbeeld, of Spanje, Frankrijk en Italië.

"Ik denk dat weinig mensen zich beseffen dat wij de uitzondering zijn", zegt Van Lent, universitair hoofddocent straf- en strafprocesrecht. "Omdat ze ervan uitgaan dat dit het beste of het meest rationele systeem is en dat wat de Amerikanen doen, tamelijk populistisch is. En dat daar qua waarheidsvinding veel haken en ogen aan zitten."

Zeer verantwoordelijk

Juryrechtspraak vraagt veel van burgers, erkent ze. Het is namelijk een burgerplicht. "Niet iedereen zit er op te wachten om je leven zo lang - zeker in zo'n zo'n grote zaak - stil te leggen. Maar het blijkt: zit je daar helemaal in, dan voelen mensen zich ook zeer verantwoordelijke en betrokken bij het proces."

Van Lent deed onderzoek in België en Duitsland en concludeert dat juryrechtspraak veel voordelen heeft. Allereerst: je betrekt burgers beter bij de maatschappij. "Dat is de democratische participatiegedachte. Je bent meer betrokken bij de samenleving, bij het recht dat gesproken. En je krijgt - dat is ook een belangrijk gedachte - betere kennis van het recht. Wat gebeurt er nou? Wat is nou recht? Wat is rechtspraak?"

Geen tijd voor vragen

Meer kennis dan je nu in Nederland kunt vergaren, vindt de universitair hoofddocent. Rechtszaken zijn openbaar; je kunt vaak makkelijk een zitting bijwonen. Maar, zegt ze, "we hebben een heel sterk schriftelijk georiënteerd proces." "Eigenlijk is de neiging bij ons om juist alles van die zitting af te trekken en alles ervoor te doen. En dan op de zitting zelf nog even met elkaar wat dingen af te hechten en dan is klaar."

Wat voor tegenstanders van juryrechtspraak ook meteen het argument is: hoe we het nu doen is efficiënt. Omgooien gaat te veel tijd kosten. Van Lent brengt daar dan tegenin: het proces duurt nu eigenlijk ook langer dan de rechtszaak, dus dat vertroebelt het beeld. "De vraag is dus: wat is nou efficiënt? En die vraag wordt eigenlijk nooit gesteld en is ook eigenlijk nooit onderzocht."

Juryleden te emotioneel?

Terug naar de voordelen. Want naast het verbeteren van de democratie, verbetert het volgens haar ook de transparantie. Alles wordt namelijk besproken op de zitting. Ze vond het intrigerend om al die professionele getuigen te horen: dus de politieagenten, de deskundigen, maar ook bijvoorbeeld de tactische rechercheurs. Óók de 'gewone' rechter heeft daar veel aan, zegt ze. Voor het stellen van vragen is in het Nederlandse systeem vaak weinig tijd, legt de onderzoeker uit, waardoor kleine kwesties onopgehelderd kunnen blijven.

Nog even terug naar de kritiek op het voorstel: burgers zouden te emotioneel zijn of een slimme advocaat niet genoeg doorzien. Dat is te kort door de bocht, vindt Van Lent Ook professionele rechters kunnen beïnvloedbaar zijn. "Het zijn ook mensen." Bovendien, benadrukte ze, beslissen lekenrechters niet alleen.