'Steeds lastiger geworden om met crimineel geld leuke dingen te doen'

"In het begin, als je veel geld verdient, en dat allemaal thuis hebt liggen, kun je er nog wel een keer in de supermarkt mee betalen. Maar op een gegeven moment, als het echt veel begint te worden en je leuke uitgaves wilt doen, dan wordt het ineens een stuk lastiger. Het is steeds moeilijker geworden om met crimineel verdiend geld leuke dingen te doen, zoals een huis kopen, een nieuw klokje of een mooie snelle auto."

Aan het woord is Joras Ferwerda, universitair docent economie aan de Universiteit Utrecht. Hij doet al jaren wetenschappelijk onderzoek naar witwassen.

Hoeveel er jaarlijks door het witwascircuit stroomt is volgens hem lastig te zeggen. Er zijn natuurlijk geen officiële cijfers en criminelen vertellen het hem niet. "Laatst hebben we een schatting gemaakt en kwamen we uit op 16 miljard per jaar." Het gaat met name om drugs- en fraudegeld, zegt hij. Bovendien: het gaat niet alleen om geld dat in hier verdiend is, ook om het geld dat elders verdiend is, maar wel door Nederland stroomt.

Poppetjes

Hoewel de cijfers anders doen vermoeden, is het steeds lastiger geworden om het geld uit te geven. Onder meer door een nieuwe aanpak van de opsporingsdiensten. "De traditionele manier is heel erg focussen op de poppetjes, de personen die het doen", zegt Ferwerda. "Maar je ziet bij grote criminele organisaties dat als je er een poppetje uithaalt, diegene vervolgens vrij makkelijk vervangen wordt. Dus is het idee: we moeten ons richten op hun levensader, het geld."

Ook de banken zijn hard aan de slag gegaan. "20 jaar geleden kon je nog als crimineel met een sporttas vol contant geld een bank binnenwandelen en vragen of het op je rekening gestort mocht worden. Dat kun je tegenwoordig echt vergeten."

In de haak

In 2020 hebben een aantal banken samen Transactiemonitoring Nederland opgericht. Daarmee hopen ze witwassen en terrorismefinanciering effectiever te bestrijden. Dit zet zeker zoden aan de dijk, vindt Ferwerda. Onderzoek naar witwassen is namelijk 'complex', en al helemaal als je het als bank in je eentje moet doen. Dan zie je namelijk maar één transactie in plaats van het grotere geheel. En kun je nooit goed inschatten of iets in de haak is of niet.

Samenwerken met banken is heel waardevol voor de opsporingsdiensten, legt Ferwerda uit. Want zulke private partijen hebben informatie die deze beambten niet hebben. Denk aan kennis van het financiële stelsel en het zicht op transacties.

Kappers, belwinkels of nagelstudio's?

Natuurlijk, bij banken gaat sowieso een alarm af als er grote bedragen overgeboekt worden. Maar hoe hoog dat grensbedrag is, dat zegt de onderzoeker niet - bang om criminelen wijzer te maken dan ze al zijn. Desalniettemin: het is volgens Ferwerda niet zo dat bankmedewerkers enkel en alleen bij hoge bedragen uit hun stoel opstaan. Is het maximum bereikt, dan komen ze sowieso in actie, en bij hoeveelheden daaronder ook als het verdenkingen oproept.

Of de aanpak tegen witwassen helpt, is moeilijk in te schatten, zegt de universitair docent economie. "Het effect is lastig te meten, want we weten niet hoe groot het totale bedrag is." En zo weten we ook niet wat nou de meest efficiënte witwaslocaties zijn. Kappers, belwinkels, of toch nagelstudio's? "Het zou kunnen zijn dat er een hele effectieve witwasmethode is die veel gebruikt wordt, maar die wij helemaal niet zien. Dat is de academische uitdaging die in mijn baan zit."