'De onderwereld krijgt steeds meer greep op het openbare leven'

De urgentie van de oproep wordt volgens Jan Tromp niet gevoeld. Hij wijst naar eenzelfde waarschuwing die Van de Kamp in juni vorig jaar deed, toen het water bij de politie al aan de lippen stond. Een deel van de oplossing is volgens SP-Kamerlid Van Nispen dat er snel meer geld naar de politie moet: "Dat mag niet afhangen van het formatieproces en moet voor Prinsjesdag gebeuren."

Luisteren naar de werkvloer

Vanaf 2013 werden de regionale politiekorpsen omgevormd tot de Nationale Politie met de belofte dat er meer 'blauw op straat' zou zijn, meer agenten om criminaliteit te bestrijden. In 2018 becijferde RTL Nieuws dat gemiddeld ongeveer 17.000 agenten per dag op straat zijn. Dat is veel minder dan de helft van de 50.000 politieagenten die de Nationale Politie toen telde. Een veelgehoord probleem is dat de wijkagenten, die jongens in de gaten hebben die in de drugscriminaliteit belanden, vooral veel tijd kwijt zijn aan andere taken. De komende jaren gaan bovendien zo’n 15.000 agenten met pensioen. Dus de politie staat al voor een grote opgave om nieuwe agenten te werven en op te leiden.

De waarschuwing van de politievakbonden moet serieus worden genomen, vindt Van Nispen. "Het is heel verstandig om te luisteren naar de mensen die het werk in de praktijk doen: de werkvloer", aldus het SP-Kamerlid. "Voor heel Nederland is duidelijk geworden wat er aan de hand is door de verschrikkelijke moord op Peter R. de Vries. Maar het probleem is er natuurlijk al langer. Er is te weinig aan gedaan, waardoor dit probleem van de georganiseerde misdaad zo groot is geworden. Dat vind ik buitengewoon kwalijk."

In politiek Den Haag ziet Van Nispen dat er geen meerderheden zijn om de minister tot meer actie te bewegen. Ook in de ministerraad kreeg Grapperhaus geen steun. "Iedereen zegt dat het belangrijk is, maar de daden blijven achter", zegt Van Nispen.

Narcostaat

De afgelopen decennia is Nederland uitgegroeid tot wereldleider in de productie en export van synthetische drugs en een 'hub' voor de verdeling van Latijns-Amerikaanse cocaïne. Of Nederland een narcostaat is? Dat hangt volgens Tromp af van de definitie die je hanteert. In bijvoorbeeld Mexico heeft de georganiseerde misdaad met name op lokaal niveau het bestuur in zijn greep en dat is volgens Tromp in Nederland niet aan de hand. Maar voor de journalist is duidelijk is dat de tentakels van de onderwereld steeds verder reiken.

Hoogleraar criminologie Cyrille Fijnaut waarschuwt in Het Parool zelfs voor 'maffianisering' van Nederland. En dat is volgens Tromp een term die beter bij de huidige situatie past: "Wat je ziet is dat de onderwereld steeds meer greep krijgt op het openbare leven. De drugswereld met zijn miljarden duikt overal op in de bovenwereld. In het bankwezen - überhaupt in de economie - in de vervoerssector, in de havens, in de achterstandswijken. Die heeft een machtige hand in de witwassector. Daar tegenover staat een overheid die niet pas sinds vier jaar, maar al sinds decennia geen greep heeft."

Ingrijpende sociale programma’s

Het gebrek aan urgentie dat in de politiek wordt gevoeld, denkt Tromp wel te kunnen verklaren: "Ik heb wel een donkerbruin vermoeden. Het wordt door te veel mensen te weinig als probleem ervaren. Want wie heeft er nu feitelijk last van?" Hij vertelt over de werkwijze die hij hoorde van een vooraanstaande Brabantse drugscrimineel: "Buurvrouw heb je nog een zoldertje vrij? Tweeduizend voor jou in de maand en ik vang ook mijn centjes. Wie heeft daar feitelijk last van?"

Tromp gebruikt dit voorbeeld om uit te leggen dat er meer nodig is dan een harde hand van justitie om greep te krijgen de drugscriminaliteit. Hij pleit voor enorme ingrijpende sociale programma’s aan achterstandswijken. Daar zien jongeren drugs niet als een probleem, maar als een manier om hun problemen op te lossen. Want er gaat flink wat geld in om. Voor die aanpak is volgens Tromp een lange adem nodig. "Kijk naar de twintig jaar die voor het Nationaal Programma Rotterdam Zuid wordt uitgetrokken", zegt hij. "Zo’n lange adem is vreemd voor de politiek."

Het Multidisciplinaire Interventie Team

Na de moord op Derk Wiersum in 2019 lanceerde minister Grapperhaus zijn plan voor een speciaal team waarin specialisten van politie, douane en andere diensten gaan samenwerken. "De inrichting van het MIT is inmiddels in volle gang: er werken nu ongeveer 70 fte, voorzien is dat eind 2023 het totale aantal van 300 a 400 fte is bereikt", zo schreef de minister in mei aan de Kamer. "Het MIT zal de manier waarop criminele netwerken en hun facilitators opereren en misbruik maken van legale sectoren in Nederland en in het buitenland inzichtelijk maken en blootleggen en vervolgens met behulp van de juiste partners bestrijden en verstoren."

Van Nispen en Tromp zijn sceptisch als het over het MIT gaat. Van Nispen: "2023 is natuurlijk veel te laat. En dit is een té ingewikkelde oplossing voor het probleem dat er onvoldoende wordt samengewerkt tussen verschillende diensten. Want die 400 mensen worden weggetrokken uit de bestaande diensten. Ook ligt concurrentie en juist een gebrek aan samenwerking op de loer door een nieuw team op te richten." Volgens de SP’er wordt het MIT opgericht om te laten zien wat er allemaal gebeurt. Hij noemt het ‘camouflage’ van het werkelijke probleem, namelijk dat er onvoldoende wordt geïnvesteerd in mensen bij politie en het OM en het aanpakken van misdaadgeld.

Een structurele serieuze aanpak

"Er moet een structurele serieuze aanpak komen", zegt Tromp. Maar hij vreest dat de bestrijding van de georganiseerde misdaad tijdens formatieonderhandelingen wederom aan het kortste eind zal trekken. "Op zichzelf belangrijke onderwerpen als de klimaatcrisis, de woningnood, die voeren de boventoon en dit onderwerp dreigt alweer - in afwachting van de volgende liquidatie - onder de grond te worden geschoven."

SP-Kamerlid Van Nispen is echter vastbesloten: "We gaan het natuurlijk niet laten gebeuren dat er onvoldoende geïnvesteerd wordt. We moeten ons afvragen: wat kost het ons als samenleving als we dit nu niet gaan aanpakken? Dit moet op orde."