Unieke scène van Laurel (van Hardy) teruggevonden in Friesland

De medewerker van het Filmarchief kan zich dat moment, begin 2017, nog goed herinneren. Wat uit het oude filmblik kwam, zag er kwetsbaar uit. Ook aan de randen. "De perforatie begon al af te breken", vertelt Jurjen Enzing. Hij was bezig met een digitaliseringsproject. Het instituut had er van de provincie vijf ton voor ontvangen en kon eindelijk de ontsluiting van de oude en uiterst brandbare nitraatfilms aanpakken.

Eerder die middag had Enzing de traditionele beelden uit het begin van de vorige eeuw voorbij zien komen. Het Friese landschap, schilderachtige dorpen en stamboekvee. Maar toen hij deze film startte, verscheen ineens een wereldberoemd gezicht op de monitoren. "Ik dacht, die ken ik."

Het was Stan Laurel, één van de belangrijkste komieken van de twintigste eeuw, in een rol als gevangene die probeert te ontsnappen. Na wat zoekwerk ontdekte Enzing dat het ging om het tweede deel van Detained, een stomme film uit 1924. Toen Stan Laurel nog alleen optrad en niet het beroemde duo met Oliver Hardy vormde.

De volgende dag bekeek hij het filmpje nogmaals, samen met zijn chef, Syds Wiersma. Ze durfden hem niet meer af te draaien, maar bekeken de film toch. Beeld voor beeld, boven de lichtbak. En ze waren het eens. Jurjen had het goed gezien toen hij de film vergeleek met de versie van Detained op YouTube.

Hun versie bevat, naast wat kleine extra fragmenten, een complete scène waarvan filmhistorici veronderstelden dat die verloren was gegaan. In het standaardwerk Stan without Olli: The Stan Laurel Solo Films wordt de scène vermeld als verdwenen, maar wel beschreven. Het archief nam contact op een van de auteurs, James Neibaur. De Amerikaan noemde de vondst "exciting news".

In de verloren gewaande scène belandt Stan Laurel aan de galg. Maar weet zich op een voor hem typerende manier te bevrijden. In de jaren dertig werd Detained opnieuw uitgebracht. Als overbodig beschouwde scenes werden er toen uitgeknipt. De grootste collectie Laurel en Hardy films wordt beheerd door Lobster Films in Parijs. Bij dit vermaarde filmarchief zijn ze zo enthousiast over de ontdekking, dat ze het Fries Film Archief een kopie verstrekten van de gehele film, waar het in Leeuwarden ontdekte materiaal in is gemonteerd.

Maar hoe?

Daarna restte nog de vraag hoe de korte film van Stan Laurel in het archief belandde. Dat kostte nogal wat zoekwerk. De filmrol blijkt afkomstig uit een schenking, in 2007, van de Leeuwarder fotograaf Van Kampen. Die had kort na de oorlog voor honderd gulden een partij films gekocht om te verhuren. Met ouderwetse nitraatfilms lukte dat niet. Ze belandden als onverhuurbaar in zijn kelder. Een miskoop, die zeventig jaar later die honderd gulden meer dan waard blijkt te zijn.

Stan Laurel (L) en Oliver Hardy