Hoe oorlogsverslaggeving steeds gevaarlijker werd: 'Mijn engeltjes zijn op'

Dood van Jeroen Oerlemans

Op de dag in 2016 dat oorlogsjournalist en collega Jeroen Oerlemans overleed, had Jan Eikelboom met hem afgesproken. "Door allerlei omstandigheden liep die afspraak in het honderd en was hij in Libië terwijl wij nog in Tunesië waren."

Oorlogsverslaggevers maken gebruik van lokale ‘fixers’, mensen die de weg kennen, de taal spreken en interviews regelen. Toen de fixer van Oerlemans belde, was het met slecht nieuws: de journalist was doodgeschoten door een scherpschutter van Islamitische Staat in de Libische stad Sirte. "Dat was voor mij het moment dat ik dacht: mijn engeltjes zijn op, misschien moet ik er maar eens mee stoppen."

Hoe journalisten zélf doelwit werden

Eikelboom deed onder andere verslag van de oorlogen in Kosovo, Oost-Timor, Libanon en Libië en is was ontelbare keren in het Midden-Oosten om verslag te doen van het Israëlisch-Palestijns conflict. Hij zag het vak van oorlogsverslaggeving met de jaren gevaarlijker worden.

"Toen ik ermee begon, kon je als journalist nog makkelijk van de ene strijdende partij naar de andere lopen. Je werd van alle kanten vriendelijk ontvangen en iedereen wilde zijn verhaal doen. Journalisten waren herkenbaar aanwezig aan het front, met witte auto’s waarop ‘tv’ stond en kogelwerende vesten met ‘press’. "Gaandeweg zijn journalisten zelf doelwit geworden van strijdende partijen en is het dus steeds gevaarlijk geworden."

Raketinslag of geweervuur

De kans dat je wordt geraakt door een raket is relatief en statistisch klein, zegt Eikelboom. "Er zijn trainingen voor oorlogsverslaggevers en daarin wordt gevraagd wat je denkt dat het grootste risico vormt. Volgens Eikelboom denken de meesten meteen aan een raket of geweervuur, maar het grootste risico te overlijden is door een verkeersongeval.

Oorlog terwijl het leven doorgaat

Als je in een stad bent die wordt gebombardeerd, dan zie je ook het normale leven altijd doorgaan, vertelt Eikelboom. "We waren in Aleppo bij een flatgebouw dat compleet platgebombardeerd was. De lijken werden uit het gebouw gehaald en aan de overkant was de vogeltjesmarkt gaande."

Ook de restaurants waren gewoon open terwijl in de kelder van het winkelcentrum een noodhospitaal was ingericht waar de bebloede slachtoffers werden binnengebracht. Eikelboom kan die situatie het beste omschrijven als een gekke combinatie van oorlog en het leven dat doorgaat. "Zo lang dit zo is, dan ben je eigenlijk niet onveiliger dan de bevolking zelf. Wat ik wel beangstigend vindt is als je zelf doelwit bent."

Risico’s uitsluiten

Journalist Tom Kleijn heeft ook in verschillende conflictgebieden gewerkt. Als oorlogsverslaggever leer je volgens hem om bepaalde risico’s uit te sluiten. "Je moet zorgen dat je een goede auto hebt, een betrouwbare fixer en dat je spullen goed zijn."

Als verslaggever ben je volgens hem constant met mensen uit de regio aan het praten of het veilig is om naar bepaalde gebieden toe te gaan. "Toch kom je altijd op een plek waarbij er andere dingen gebeuren dan je vooraf inschaalt. daar moet je elke keer op inspelen."

Ook Kleijn, die twee jaar geleden nog in het noorden van Syrië was, zegt dat de situatie anders is dan jaren geleden. "Als journalist ben je een soort hoofdprijs geworden. Als je nu 'tv' op je auto zet en je rijdt een land in, dan weet je dat je misschien wel gekidnapt wordt of verkocht."