Wat klopt er van het beeld dat Nederlandse gevangenissen een soort hotels zijn?

Hotel met Tralies

Criminologe Marieke Liem is professor aan de Universiteit Leiden en gespecialiseerd in geweldsdelicten en moordzaken. De afgelopen jaren werkte ze in haar vrije uren aan een documentaire om te achterhalen wat het betekent om in Nederland gevangen te zitten. Het resultaat is een bijzonder portret van het dagelijks leven onder onalledaagse omstandigheden.

Liem leidt een onderzoeksgroep op het gebied van geweldstudies, en promoveerde cum laude in de forensische psychologie op 'doding gevolgd door zelfdoding'. Maar ondanks de ernst van de delicten waar ze zich in heeft gespecialiseerd, is ze altijd de mens blijven zien achter de misdrijven en werd ze steeds nieuwsgieriger naar de menselijkheid van het systeem waarmee criminelen worden bestraft.

Tien vierkante meter. 'Op een gegeven moment komt het op je af'

De afgelopen jaren deed ze talloze interviews met gedetineerden, onder wie levenslang gestraften, met geestelijke verzorgers en ander gevangenispersoneel. Want hoe voelt het als je voor het eerst opgesloten wordt? Hoe ga je om met veiligheid en eenzaamheid in de gevangenis? Wat vertel je je partner als je weet dat je voor jaren de cel in gaat? En wat klopt er van het idee dat de Nederlandse gevangenissen een soort hotels zijn?

Liems vragen zijn eenvoudig, zonder oordeel, en juist daarom leveren ze verrassende antwoorden op. Een gedetineerde, die ze Johan noemt, vertelt over de paniek die hij had op zijn eerste dag in detentie: “Dan zit je in zo’n cel, tien vierkante meter... Op een gegeven moment komt het op je af, dan zie je die blauwe deur. Ik heb letterlijk gehad dat ik geen lucht meer kreeg. Dat ik dacht: zit hier wel ventilatie? Dat ik met mijn mond onder de deur, bij de spleet onder de deur, lucht probeerde op te zuigen…”

Een andere gedetineerde, Karim genoemd, vertelt over de reden waarom mensen in detentie zo vaak in een joggingpak rondlopen: “Je hebt een ‘pyjama-zone’ en die groeit, omdat er tussen je cel en de leefomgeving geen drempel is. Je wordt steeds luier. Dus dan ga je de gang op in je pyjama, koken in je pyjama… Voor je het weet heb je een gesprek met de directeur in je pyjama. Eigenlijk is het een grote slaapkamer geworden.”

Een uniek inkijkje in het dagelijks leven

Via de persoonlijke ervaringen van de mensen in en om de gevangenis krijgen we een uniek inkijkje in het dagelijks leven onder onalledaagse omstandigheden. Maar intussen komen ook de belangrijke levensthema’s voorbij. Want wat betekent liefde en vriendschap, hoop en wanhoop, macht en onmacht achter de tralies? En wat is eigenlijk de reden dat we mensen op deze manier zijn gaan straffen?

Marieke Liem maakte de documentaire in haar vrije uren, als een soort hobby-project, maar het resultaat is allesbehalve amateuristisch en doet het beeld kantelen van wat het werkelijk betekent om opgesloten te zitten en wie de mensen zijn die we wegstoppen achter dikke muren, alsof ze zo anders zijn dan wij.