Kamer verhoogt druk op Grapperhaus met breed gesteunde motie over Poch

Welke rol speelt het Koninklijk Huis in de zaak van de oud-Transavia-gezagvoerder? Heeft de positie van Jorge Zorreguieta, de vader van Maxima, de zaak beïnvloed – waardoor Poch acht jaar onschuldig in voorarrest zat op verdenking van betrokkenheid bij de 'dodenvluchten' tijdens de Argentijnse dictatuur?

Eric Arends van Bureau Buitenland analyseert en legt in dit artikel uit hoe het precies zit in de zaak Julio Poch.

Toenemende druk op Grapperhaus

De Kamer heeft minister Grapperhaus van Justitie onder toenemende druk gezet om die vragen te beantwoorden. Een motie van de SP over de kwestie behaalde vorige week een grote meerderheid – ook regeringspartij D66 stemde mee. De Kamer wil inzage in een vertrouwelijk politiedocument dat Grapperhaus weigert vrij te geven.

Het geheime 'liaisonjournaal'

Delen uit het stuk kwamen begin mei naar buiten via Bureau Buitenland en RTL Nieuws, die letterlijk citeerden uit het zogeheten 'liaisonjournaal' uit 2008. Het verslag toont aan dat het Koninklijk Huis al in een vroeg stadium op de hoogte was van het toen nog zeer prille strafrechtelijk onderzoek naar Poch.

Op 31 januari 2008 schrijft de toenmalige Nederlandse verbindingsofficier van de politie in zijn journaal:

"Afgelopen week dienstreis gemaakt naar Argentinië. (…) In verband met een oorlogsmisdrijf in de tijd van Videla (…) een bezoek gebracht aan een aantal personen in Argentinië. De zaak ligt uiterst gevoelig ivm het feit dat er al een artikel is verschenen in Vrij Nederland, waarbij wordt gesuggereerd dat de NR [Nationale Recherche – red.] het onderzoek stop heeft gezet. In het artikel wordt tussen de regels door verwezen naar een mogelijke rol van het Koningshuis. (…)

Een van de gesprekken was met de ambassadeur. De ambassadeur, Henk Soeters, gaf aan dat hij de gevoeligheid erkent, maar dat het Koningshuis er toch vrij makkelijk insteekt. Namelijk: 'goed is goed, fout is fout'. Soeters vertelde dat hij net een maand lang de Koninklijke familie 'op bezoek' heeft gehad."

Ontkenning betrokkenheid Koninklijk Huis

Na de publicatie van Bureau Buitenland en RTL Nieuws stelde D66 samen met de linkse oppositie (SP, PvdA, GL, PvdD) en de PVV een hele rits vragen aan Grapperhaus. Waarom en wanneer precies is destijds het Koninklijk Huis geïnformeerd over deze zaak? Waarom is altijd ontkend dat het Koninklijk Huis op de hoogte was (gebracht) van deze zaak? Waarom heeft u dit verslag nooit naar de Kamer gestuurd? En vooral: bent u bereid dit document, op grond van artikel 68 van de Grondwet, alsnog zo snel mogelijk aan de Kamer te sturen?

De nieuwsgierigheid van de Kamer sluit aan bij de vragen die in bredere kring al vanaf het begin de ronde doen over het koningshuis. Want waarom deed Nederland zo veel moeite om Poch, die toen zowel een Argentijns als een Nederlands paspoort had, uitgeleverd te krijgen aan Argentinië? Waarom was toenmalig minister Hirsch Ballin zelfs bereid om daartoe – voor dit ene individu - de Rijkswet op het Nederlanderschap aan te passen, zoals blijkt uit de ambtelijke nota die Nieuwsuur onlangs boven water tilde? En waarom klopten Nederlandse rechercheurs thuis aan bij Transavia-piloten die kritiek hadden geuit op de 'aangevers' van Poch, om hun te vertellen dat zij vier jaar gevangenisstraf riskeerden als zij daarmee zouden doorgaan?

Zorreguieta

Een groeiende groep mensen vermoedt dat deze enorme actiebereidheid van de Nederlandse autoriteiten te maken heeft met Zorreguieta. De vader van Máxima was minister van Landbouw in de militaire junta van generaal Videla. Tegen hem was in 2001 al eens aangifte gedaan in Nederland, maar het openbaar ministerie deed daar destijds niets mee. In 2013 gebeurde hetzelfde. Een strafzaak tegen Poch in Nederland had onherroepelijk geleid tot protesten: waarom wel een marinevlieger vervolgen maar een vertegenwoordiger van het toenmalige regime niet?

Helemaal uit de lucht gegrepen lijkt deze theorie over Zorreguieta niet. In Argos vertelde emeritus hoogleraar Theo van Boven in 2018 dat hem 'door iemand uit Argentijnse diplomatieke kring' was toevertrouwd dat er in de zaak-Poch 'hogere belangen in het spel' waren. Met die hogere belangen werd volgens Van Boven het Koninklijk Huis bedoeld.

Transavia

Ook de toenmalige directeur van Transavia, Michiel Meijer, heeft zeker twee keer onder ede verklaard dat de Nederlandse officier van justitie Guus Schram hem te kennen heeft gegeven 'dat er een hoger belang was' in de Poch-zaak. "Ik heb gevraagd of hij doelde op een relatie met het koningshuis", verklaarde Meijer eind vorig jaar tegenover de Nederlandse rechter. "Hij antwoordde niet, maar uit zijn lichaamstaal maakte ik op dat ik het bij het juiste eind had."

Daags na het verhoor van Meijer ontkende Schram deze lezing tegenover diezelfde rechter. Toch blijkt nu uit het opgedoken politiedocument dat het Koninklijk Huis in elk geval op de hoogte was van het onderzoek naar Poch. Sterker, Willem-Alexander en Máxima wisten er vermoedelijk al eerder van dan de Argentijnse autoriteiten. Zeker is dat zij er al bijna een jaar weet van hadden voordat de belangrijkste getuigen tegen Poch werden gehoord.

Informatieplicht aan de Tweede Kamer

De Kamervragen over het politiedocument en de rol van het Koninklijk Huis kregen van Grapperhaus antwoorden die geen echte antwoorden waren. Behalve de vraag over het politiejournaal: dat stuk ging Grapperhaus niet aan de Kamer geven. De bewindsman erkende dat artikel 68 van de Grondwet zwaar weegt; die bepaalt immers de informatieplicht aan de Tweede Kamer. Maar hij wilde niet voor de voeten lopen van de commissie-Machielse.

Die commissie doet in opdracht van Grapperhaus onderzoek naar mogelijke politieke beïnvloeding in de zaak-Poch. Zij moet volgens de minister in alle rust en onafhankelijkheid haar werk kunnen doen, en niet worden gehinderd door stukken die tussentijds naar buiten komen. Met andere woorden: de Kamer moet maar wachten tot de commissie-Machielse klaar is.

Druk uitoefenen via motie

Staatsrechtdeskundigen Wim Voermans en Paul Bovend’eert vegen de vloer aan met dat argument. Volgens hen kan Grapperhaus de Grondwet niet zomaar opzijschuiven en moet hij over de brug komen als de Kamer daar om vraagt. Met de breed gesteunde SP-motie probeert de Kamer de minister alsnog over te halen om de Grondwet na te leven, het politiedocument te overhandigen en zich niet langer te 'verschuilen' achter de onderzoekscommissie.

Onduidelijk is of Grapperhaus de motie gaat uitvoeren. Een bewindspersoon kan zelfs een motie die door de Kamer is aangenomen, naast zich neerleggen. Het is niet ondenkbaar dat Grapperhaus daarvoor kiest, gezien de gevoeligheid van het onderwerp. Maar daarmee brengt hij wel zijn geloofwaardigheid in het geding. Eerder beloofde Grapperhaus immers alle relevante informatie die over de zaak-Poch boven water zou komen, naar de Kamer te sturen.

Weliswaar heeft de commissie-Machielse intussen aangegeven dat haar onderzoek kan worden gehinderd indien afzonderlijke documenten in de openbaarheid komen. Maar de commissie heeft geen einddatum en zou haar onderzoek tot in de eeuwigheid kunnen blijven voortzetten. In de logica van Grapperhaus zou de Kamer al die tijd verstoken blijven van informatie over de zaak-Poch.

Meer verhalen over en uit het buitenland?

In VPRO's Bureau Buitenland zijn dagelijks tussen 19.00 en 19.30 uur diverse, diepgravende en verrassende geluiden over en uit het buitenland. Luister hier alle afleveringen.